انواع ابزار مشتقه

آشنایی با ابزار مشتقه

این روزها در سرتاسر جهان و به تبع آن در کشور ما استفاده از ابزار مشتقه در معاملات به سرعت در حال گسترش است اما هنوز بسیاری از معامله گران آشنایی کافی با این ابزار را ندارند. در این نوشتار تلاش میکنیم فارغ از مباحث فنی و پیچیده، به اختصار و بصورت کاربردی به معرفی ابزار مشتقه و کاربردهای ان بپردازیم.

شاید در نخستین روزهایی که بشر تغییرات مرتبط با برابری ارزش کالاها در مقایسه با یکدیگر را مشاهده کرد متوجه تاثیرات ناشی از ریسک بازار بر ارزش دارایی‌های خود شد. با خلق پول و تحولات بعدی در جنبه‌های اقتصادی حتی افراد عادی به فکر مهار این زیان احتمالی رسیدند زیرا در طول زمان بر حجم و عمق بازار افزوده می‌شود و تغییرات سریع عرضه و تقاضا به ویژه به واسطه عملیات سفته بازی بیشتر جلوه می‌کرد.

اصطلاح ابزار مشتقه بازارهای ارزی و پولی از اواخر دهه هشتاد میلادی مورد استفاده قرار گرفت. ابزار مشتقه از ابزارهای پایه همچون کالا و انرژی، ارز، پول و سرمایه مشتق شده‌اند و بسیاری از معاملات مربوط به ابزارهای مشتقه از لحاظ مبلغ و سررسید تسویه ثابت بوده و در بورس‌های مربوطه انجام می‌پذیرند که سال‌ها به شیوه اعلان قیمت در صحن بازار انجام می‌گرفت. معاملات در این بازار‌ها قدرت نقد شوندگی بسیار بالایی نسبت به بازار‌ نقدی دارند و هزینه کمتری در بازار ایجاد می‌کند.

در مباحث سرمایه‌گذاری و مدیریت مالی استفاده از ابزار‌های مالی امری اجتناب‌ناپذیر است و انتخاب آن با توجه به موقیعیت و وضعیت بازار صورت می‌گیرد. سرمایه‌گذاران و متخصصان فن در امر سرمایه‌گذاری به دنبال سرمایه‌گذاری با حداقل ریسک در بازار و یا کاهش و انتقال آن هستند تا بتوانند به حد قابل قبولی از سود برسند اینجاست که استفاده از ابزار مشتقه اهمیت پیدا می‌کند.

تعریف ابزار مشتقه

ابزار مشتقه ابزار مالی است که ساختار پرداخت و ارزش آن از ارزش اوراق بهادار، کالاهای اساسی، نرخ بهره و شاخص اوراق بهادار مربوطه نشأت می‌گیرد.

بنا به تعریف، ابزار‌های مشتقه معاملاتی هستند که اصل دارایی در آن جابه‌جا نشده و تغییرات قیمت ابزار‌های مشتقه به دلیل تغییر قیمت کالای مربوطه می‌باشد به دیگر سخن رفتار این ابزارها از رفتار دارایی مربوطه در بازار ناشی می‌شود البته در بسیاری از موارد دارایی معامله نشده و فقط مابه‌التفاوت قیمت‌ها و یا حق بیمه بین طرفین تسویه می‌شود.

ابزار مشتقه چیست و چگونه ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد؟

ابزار مشتقه (Derivative) اوراق معاملاتی هستند که به شما امکان می‌دهند ریسک سرمایه‌گذاری خود را بسیار کاهش دهید. با استفاده از ابزار مشتقه شما می‌توانید با هزینه اندکی به‌نوعی سرمایه‌گذاری خود را بیمه انواع ابزار مشتقه کرده و سود قطعی از آن بردارید.

نوع دیگری از ابزار مشتقه هم وجود دارد که ریسک شما را کاهش نمی‌دهد اما میزآن‌سود شما را بدون تغییر میزان ریسک، چندین برابر می‌کند. البته توضیح هرکدام از این‌ها خود مقاله مجزایی می‌خواهد.

درهرحال ما در این مقاله به‌صورت مختصر به معرفی ابزار مشتقه و انواع آن می‌پردازیم.

ریسک و سود، دو موجود جدانشدنی

نمی‌دانم چقدر کلا با بازار و بازارهای سروکار داشته‌اید؛ اما اگر داشته‌اید به‌احتمال‌زیاد می‌دانید که یک اصل خلل‌ناپذیر در بازار وجود دارد، آن هم این است که ریسک بالا با سود بالا همراه است و برای گرفتن سود بیشتر باید بیشتر هم ریسک کرد.

این‌یک اصلی کلی هر بازاری است. مهم نیست بازار سرمایه باشد یا بازار طلا و دلار یا برنج. کسی که می‌خواهد سود بیشتری در یک‌زمان مشخص ببرد، باید ریسکش را هم بپذیرد؛ یعنی بپذیرد که احتمال ضرر کردن هم بالاست.

قیمت‌ها در ابزار مشتقه

در کل چه در بازار مالی و چه در بازار کالاها قیمت‌ها بر پایه دو چیز تعیین می‌شوند. یکی ارزش اولیه و ذاتی متاع مورد معامله و دیگری میزان عرضه و تقاضای آن است.

مثلا در بازار سهام هنگامی شرکتی با‌عرضه اولیه می‌خواهد وارد بازار بورس شود، ارزش اولیه سهام ‌آن را بر پایه ارزش اسمی شرکت، دارایی‌ها و سودآوری آن معین می‌شود.

بعدا هم که شرکت وارد بازار بورس شد قیمت سهم آن با‌ عرضه و تقاضا تعیین می‌گردد. در این عرضه و تقاضا، ارزش ذاتی هم اهمیت دارد. ارزش ذاتی هم رقمی است که معامله‌گران بازار حاضر هستند برای سهام آن شرکت بپردازند.

در این میان هم اگر گزارش‌های مالی شرکت منتشر شود یا هر خبر دیگری که مربوط به کارایی و سودآوری شرکت است بیاید، قیمت معاملاتی سهام آن تغییر می‌کند زیرا این اخبار در نهایت روی عرضه و تقاضا خود را بروز می‌دهند.

در بازار کالاها مثل برنج، گندم و طلا هم پارامترهایی همچون قیمت تمام‌شده، قیمت دلار و در مورد طلا قیمت انس انواع ابزار مشتقه جهانی طلا که آن هم دوباره با همین پارامترها و همچنین عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند، روی قیمت آن کالاها در بازار ایران تاثیر دارند.

اما ابزارهای معاملاتی یا در اصل برگه‌های قرارداد معاملاتی هم در بازار وجود دارند که چون برای کالا یا شرکت خاصی صادر نمی‌شوند قیمتشان هم با پارامترها شرکت یا کالا تعیین نمی‌شود.
بگذارید این جمله را بیشتر بسط دهیم.

بازار اوراق بهادار

آنچه در بازار سهام معامله می‌شود سهام شرکت‌های مختلف است. پیش از آنکه بازار سهام الکترونیکی شود و موارد مورد معامله غیرملموس شوند و مشتری صرفا با یک اسم و چند رقم کارش را انجام دهد، معاملات حضوری بودند و سهام شرکت‌ها در اصل برگه‌های سهام آن شرکت بود که از طرف خود شرکت و تحت نظارت سازمان بورس صادر می‌شدند.

یعنی وقتی شما سهام یک شرکت را می‌خرید، آنچه در ازای پول تحویل می‌گرفتید برگه‌های سهام یک شرکت خاص بود. هر برگه سهام می‌توانست شامل یک یا چند سهام شرکت می‌شد. این برگه‌ها یا اوراق، قیمت داشتند و به همین دلیل هم به بازار آن‌ها، بازار بورس اوراق بهادار می‌گفتند.

ارزش این برگه‌ها همان‌طور که گفتیم بر پایه متغیرهای خود شرکت و عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.

اما در بازار برگه‌های دیگری نیز وجود دارند که ارزش آن‌ها نه بر پایه متغیرهای مستقیم آن‌ها، بلکه بر پایه قیمت چیزی دیگری که این برگه‌ها برای آن صادر شده‌اند تعیین می‌شود. این برگه‌ها اوراق مشتقه یا ابزار مشتقه نام دارند.

ابزار مشتقه در اصل (برگه) قراردادهایی هستند که توسط متخصصین مالی برای کاهش ریسک معاملات اصلی ساخته شده است.

یکی از نمونه‌های این برگه‌ها، همان قراردادهای اختیار خرید و اختیار فروش است که در مقاله پیشین به آن پرداختیم.

از جمله دیگر ابزارهای مشتقه، قراردادهای آتی هستند.

قراردادهای آتی در ابزار مشتقه

برای اینکه روشن کنیم منظور از قراردادهای آتی چیست، بگذارید یک مثال بیاوریم.

فرض کنید که کشاورزی کارش کشت سیب‌زمینی است. سیب‌زمینی‌های این کشاورز در میانه تابستان می‌رسند و باید برداشت شوند. کیفیت سیب‌زمینی‌ها او نسبت به بقیه کشاورزان آن منطقه بهتر است. دلیلش این است که او هم بذر مناسب و البته گران‌تر تهیه می‌کند و هم هزینه‌هایی برای افزایش کیفیت خاک و آب محصولات خود می‌کند؛ اما یک مشکل وجود دارد.

مشکل اینجاست که زمان برداشت محصولات او با زمان برداشت محصولات بقیه کشاورزان یکی است. این مسئله باعث می‌شود در زمان فروش این محصولات، میزان عرضه سیب‌زمینی به بازار زیاد شود و در نتیجه قیمت سیب‌زمینی در بازار پایین بیاید.

طبیعتا هنگامی هم که او می‌خواهد محصولش را بفروشد، چون توقع عموم مشتریان بر اساس قیمت‌های بازار شکل‌گرفته، قانع کردن خریداران به اینکه کیفیت این محصول بالاست و قیمت‌ آن حداقل ۵۰ درصد بالاتر از بقیه است، سخت است. نتیجه آنکه میزان حاشیه سود این کشاورز نیز پایین می‌آید.

از آن‌سو یک کارخانه تولید چیپس هم در منطقه وجود دارد که مشخصا اصلی‌ترین ماده اولیه‌اش همین سیب‌زمینی است. این کارخانه به دنبال محصولات با کیفیت می‌گردد اما بازار پر از سیب‌زمینی‌هایی است که کیفیتشان پایین است.

قرارداد آتی سیب‌زمینی

در این میان این کارخانه با محصولات کشاورز ما مواجه می‌شود. کیفیت آن‌ها مناسب هستند و به درد کارخانه می‌خورند.

اما مشکل اینجاست که میزان محصولات تولیدی این کشاورز کمتر از مواد اولیه موردنیاز کارخانه است. در خط تولید هم نمی‌توان دو جور سیب‌زمینی متفاوت استفاده کرد.

آنچه رخ می‌دهد این است که کارخانه چیپس و این کشاورز یک قرارداد می‌بندند.

قرارداد آن‌ها شامل این مسئله است که کشاورز متعهد می‌شود در زمان مشخصی در سال بعد، سیب‌زمینی با همین کیفیت و البته سه برابر وزن بیشتر محصولات امسال خود را به کارخانه بدهد. کارخانه هم در این قرارداد تضمین می‌کند که سیب‌زمینی‌های تولیدی او را در قیمت مشخص‌شده در قرارداد در سال بعد بخرد.

این‌یک قرارداد آتی یا آینده کالا است؛ یعنی قراردادی که در آن دو طرف متعهد می‌شوند که در زمان مشخصی در آینده کالایی را با هم مبادله کنند. وقتی‌که سررسید این قرارداد می‌رسد کارخانه باید پول کل سیب‌زمینی‌ها را بدهد و کالایش را تحویل بگیرد.

مزیت این قرارداد برای کارخانه این است که مدیران کارخانه اطمینان دارند که مواد اولیه موردنیازشان را حداقل برای مصرف چند ماه در سال بعد با قیمت مشخص دارند.

اگر در سال بعد به هر دلیلی قیمت سیب‌زمینی بالا برود، اهمیتی ندارد. کارخانه به‌طورقطع با مبلغ خاصی از الان خریدش را انجام داده است.

کشاورز هم مطمئن است که حالا به‌طورقطع محصولات سال بعدش با قیمت مشخصی خریداری خواهند شد. اهمیتی ندارد قیمت سیب‌زمینی در بازار پایین برود یا نه. او مشتری‌اش را دارد. از آن‌سو چون مطمئن است که کل محصول خود را خواهد فروخت می‌تواند سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهد و زمینش را بزرگ‌تر کند تا بتواند میزان سیب‌زمینی را که به کارخانه تعهد کرده است، تولید کند.

به این نوع قرارداد آتی، قرارداد Forward می‌گویند. دلیلش این نام‌گذاری هم این است که تنها تضمین اجرای این قرارداد برگه‌های آن و اعتماد طرفین است. هیچ سازمانی در این میان وجود ندارد که بر این قرارداد، مفاد آن و اجرای آن نظارت داشته باشد.

قراردادهای آتی در بورس کالای ایران

در ایران بورس کالا برای سامان‌دهی به همین مسئله تشکیل شده است. بورس کالا محلی است که در آن تولیدکنندگان و مشتریان محصولات در آن به تبادل انواع ابزار مشتقه کالا و عقد قراردادها می‌پردازند. بورس کالا همچنین مکانی است که در آن تولیدکنندگان و خریداران می‌توانند همدیگر را بیابند.

در بورس کالا قرارداد‌های آتی برای کالاهای مختلفی می‌تواند شکل بگیرد. بورس کالا این قراردادهای آتی را سامان‌دهی می‌کند. چنین قراردادهایی صرفا به این خاطر که همین استانداردها و قوانین برای قراردادها دارند، قراردادهای Future نام دارند.

همچنین این قراردادهای آتی مثل بقیه ابزار مشتقه همچون اختیار معامله، بین سرمایه‌گذاران معامله نیز می‌شود.

در نتیجه در این قرارداد آتی در نهایت کسی که در تاریخ سررسید قرارداد برگه‌های قرارداد را دارد باید پول کالا را بپردازد و کالا را دریافت کند.

مشخصا قیمت معاملاتی این قراردادهای آتی تابع قیمت تضمینی موجود در قرارداد و همچنین قیمت محصول در بازار است. به همین دلیل هم به این‌ها ابزار مشتقه می‌گویند؛ زیرا هم خود قرارداد و هم قیمت آن‌ها از چیز دیگری که پایه آن قرارداد است مشتق می‌شود.

انواع ابزار مشتقه

در کل چهار نوع ابزار مشتقه در دنیا وجود دارد.

۱- قرارداد آتی با مقررات و سازمان‌دهی (Future) که همانی است که در سطور بالا گفتیم.

۲- قرارداد آتی بدون مقررات (Forward) همانند مثال بالایی است و قراردادهایی که برخی از صنف‌ها از جمله طلا‌فروش‌ها با یکدیگر می‌بندند و هیچ سازمانی در این میان دخیل نیست.

۳- قراردادهای اختیار معامله (Option): این نوع ابزار مشتقه را در مقاله اختیار خرید و اختیار فروش توضیح داده‌ایم.

۴- قرارداد معاوضه (Swap): در این نوع ابزار مشتقه دو طرف معامله قرارداد می‌بندند که دو ابزار مالی را با یکدیگر معاوضه کنند؛ مثلا یک نفر امتیاز دریافت یک وام را با اختیار خرید یک سهم خاص که در مالکیت فرد دیگری است معاوضه می‌کند.

در ایران ابزار مشتقه توسط بورس کالا ارائه و مدیریت می‌شود. اگر شما بخواهید در ابزار مشتقه معامله انجام دهید باید یک کد معاملاتی در بورس کالا داشته باشد. تنها ابزار مشتقه در بورس کالا نیز قراردادهای آتی و قرارداد اختیار معامله است.

دسته‌بندی ابزار‌ مشتقه

ابزار مشتقه را در کل می‌توان در دو دسته طبقه‌بندی کرد:

ابزار مشتقه مبتنی بر کالا مثل همین قراردادهای آتی کالا مثل سکه، گندم، پسته و زعفران که در بورس کالای ایران وجود دارند.

دیگری ابزار مشتقه مالی هستند. مثال آن هم همین قراردادهای اختیار معامله و همین قرارداد معاوضه است. البته ابزار مشتقه مالی دیگری هم در دنیا وجود دارند که البته از حوزه این مقاله خارج هستند.

کاهش ریسک در ابزار مشتقه

همان‌طور که در مثال قرارداد آتی خرید سیب‌زمینی گفتیم، ابزار مشتقه ریسک را برای هر دو طرف کاهش می‌دهند. برای مثال اگر در همین معامله آتی خرید سیب‌زمینی، اگر در زمان سررسید قیمت سیب‌زمینی در بازار بیشتر از قیمت قرارداد باشد، کشاورز علی‌رغم اینکه کمتر سود کرده، اما ضرر هم نکرده است. از آن‌سو کارخانه سود کرده است.

اگر هم در سررسید، قیمت سیب‌زمینی در بازار کمتر از قرارداد آتی سیب‌زمینی باشد، کارخانه ضرر کرده است اما ضرر آن محدود است. از آن‌سو در عوض مواد اولیه با کیفیت خریده است.

مشابه این قضیه در قرارداد اختیار خرید و اختیار فروش هم وجود دارد؛ مثلا اگر در قرارداد اختیار فروش یک سهم، قیمت آن سهم در سررسید بیشتر از قیمت تضمینی خرید در قرارداد باشد، سرمایه‌گذار قرارداد خود را اجرا نمی‌کند و از خیر مبلغی که برای خرید قرارداد اختیار فروش پرداخت کرده می‌گذرد.

اگر هم در آن زمان قیمت سهم کمتر از قیمت خرید تضمینی باشد، سرمایه‌گذار با اطمینان و با سود جنس خود را می‌فروشد.

به همین دلیل ابزار مشتقه برای مدیران سرمایه‌گذاری و سبدگردان‌هایی که می‌خواهند مدیریت ریسک انجام دهند، بسیار جذاب است؛ زیرا آن‌ها می‌توانند با استفاده از چنین ابزارهایی ریسک سبد تحت مدیریت خود را تغییر دهند.

ابزار مشتقه

بازار های مشتقه، در دهه های اخیر با رشد چشم گیری رو به رو شده اند که باعث می شود حجم معاملات قرارداد های مشتقه روز به روز افزایش یابد. اکنون حجم این معاملات از تولید ناخالص داخلی آمریکا به عنوان بزرگ ترین اقتصاد دنیا نیز فراتر رفته است.

در همه دوره ها مخصوصا اکنون با پیشرفت معاملات، مسئله نوسان نرخ ارز به یک چالش برای سرمایه گذار ها و تولید کنندگان تبدیل شده است که با استفاده از ابزار های مشتقه می توان ریسک معاملات ارزش را به اندازه چشم گیری کاهش داد.

بازار ابزار های مشتقه، با تبادل ابزار هایی مانند قرارداد ها، اختیار معامله ها و خرید و فروش آتی، به کاهش و کنترل ریسک مالی کمک شایانی می کند. بازار مشتقه دارای دو بخش می باشند که هر کدام ابزار هایی متفاوت برای تبادل دارند.

ابزار مشتقه:

ابزار مشتقه (a derivative instrument) قراردادی می باشد که ارزش خود را از عملکرد یک موجودیت پایه دریافت می کند. این موجودیت می تواند دارایی، نرخ بهره و یا شاخص های گوناگون باشد. ابزار های مشتقه، یکی از مهم ترین ابزار های مالی می باشند که سهام و اوراق بدهی نیز دو مورد دیگر مهم در این ابزار ها هستند.

ابزار های مشتقه ارزی، جز ابراز های مشتقه هستند که نمونه ای از ابزار های نوین مالی هستند و در دهه های اخیر مورد استقبال بانک مرکزی و تجاری قرار گرفته اند. حضور در این بازار ها، به ذینفعان یاری می رساند که بتوانند با کسب موقعیت های خرید و فروش، به مدیریت صحیح ریسک ذخایر ارزی بپردازند.

موسسه مشاوران مطالعه مقاله بازده سرمایه گذاری را به شما عزیزان پیشنهاد می کند.

بازار های مشتقه و رشد اقتصادی

بازار های مشتقه و رشد اقتصادی:

این ابزار ها باعث شدند که بازار های بورسی و همچنین بازار های خارج از بورس، رشد زیادی داشته باشند. آنها از راه بهره بردن از مکانیزم های مالی، ریسک را کاهش داده و فرصت سرمایه گذاری را در بازار اوراق قرضه و سهام با بازدهی بالا ارائه دهد.

محصولات مشتقه، انواعی از ابزار های مالی هستند که قیمت آنها به سایر متغیر های اساسی مانند موارد زیر بستگی دارد:

• قیمت سهام
• شاخص ها
• نرخ بهره
• نرخ ارز
• قیمت کالا ها
• و…

در واقع می توان گفت ابزار های مشتقه، بخشی از ابزار های مالی می باشند که با دارایی های پایه در ارتباط می باشند و باعث پوشش ریسک در نوسان قیمت ها در محیط های ناپایدار می شود.

ویژگی های ابزار های مشتقه:

به انواع ابزار مشتقه طور کلی ابزار های مشتقه دارای ویژگی های زیر می باشند:

• ارزش ابزار ها بر اساس ارزش زمانی پول می باشد که در بخش خاصی از قرارداد بیان نشده است
• این ابزار ها نیازمند سرمایه اولیه اندک و حتی در برخی مواقع هیچ سرمایه گذاری هستند
• تاریخ تسویه آنها در آینده می باشد
• اثرات و پیامد های ابزار های مشتقه در یک اقتصاد می تواند به طور گسترده ای متفاوت است
• ابزار های مشتقه در دهه های اخیر رشد چشم گیری داشته اند و سود حاصل از بازار های مشتقه می تواند بسیار بزرگ باشد
• ابزار های مشتقه در دست یابی به تخصیص کارآمد ریسک در کل اقتصاد کمک می کنند
• این ابزار ها در ایجاد بازار برای ارائه فرصت های جدید برای سرمایه گذاران مفید می باشند
• این ابزار ها اطلاعات مالی را به بازار های مالی ارائه می دهند و نقش مهمی در کاهش نوسان های بازار های مالی جهانی دارند

اگر این مطلب برای شما انواع ابزار مشتقه رضایت بخش بوده است، مطالعه مقاله قرارداد آتی را به شما پیشنهاد می کنیم.

همه چیز در مورد ابزار یا قرارداد مشتقه

امروزه کاربرد ابزار مشتقه دیگر آنقدر فراوان شده است که تصور اینکه در بازارهای جهانی حضور داشته باشید، حال چه به عنوان یک بازرگان و یا چه عنوان یک معامله گر و با قراردادهای مشتقه آشنا نباشید سخت است و الزامی است که انواع ابزار مشتقه مانند قرارداد آتی قرارداد فوروارد یا پیمان و سواپ و قرارداد آپشن آشنا باشید. در حقیقت رمز موفقیت شما در بازارهای مالی آشنایی با همین مفاهیم پایه ای بازار است.

تعریف ابزار مشتقه

شاید بارها اسم ابزار مشتقه یا اوراق مشتقه را شنیده باشید.اما این بار اسم مشتق که می آید یاد ریاضی دبیرستان و دانشگاه نیوفتید چرا که این اسم هیچ ارتباطی به مشتق و انتگرال ندارد.ابزار مشتقه،به قراردادی گفته می شود که بر اساس یک پایه دارایی مشخص تعریف شده و قابل معامله باشد حال این پایه دارایی انواع ابزار مشتقه ثابت می تواند یک کالا مثل نفت و طلا و نفره باشد و یا یک شاخص گروهی از سهام و اوراق قرضه و یا حتی ارز کشورها باشد.به طور خلاصه در اینجا معنی کلمه مشتق یعنی برگرفته شده از یک دارایی که قابل ترید و معامله باشد.

یک تصور رایج در مورد ابزار مشتقه وجود دارد و آن این است که ابزار مشتقه دارایی محسوب می شوند و دارای ارزش هستند که این تصور غلط می باشد. چرا که ارزش اوراق مشتقه وابسته به ارزش اوراق بهادار،کالا،شاخص و یا ارز است و خود به طور مستقل دارای ارزش نیستند

دو مثال خاص برای اوراق مشتقه

• ابزار مشتقه در خدمت آب و هوا

برای بیساری از شرکت ها، تغییر آب و هوا می تواند ضررهای خیلی بزرگی به سود آوری آن ها بزند.اگر Hب و هوا نامساعد شود می تواند منجر به زیان و یا حتی سود یک شرکت شود.برای مثال برای یک شرکت سرمایه گذاری در محصولات کشاورزی تغییر آب و هوا و سرد شدن هوا در فرودین که معمولا زمان شکوفه کردن درختان است می تواند منجر به از دست رفتن شکوفه ها و ضرر سنگین به شرکت شود.در این نوع از اوراق مشتقه شرکت می تواند ریسک این اتفاقات که از قبل تا حدودی قابل پیش بینی نیست را مدیریت کند.یک شرکت سرمایه گذار در رویدادهای ورزشی می تواند از اوراق مشتقه برای پوشش ریسک خود استقاده کند چرا که، اگر در روز مسابقه باران ببارد بلیط های کمتری به فروش می رسد و شرکت ضرر سنگینی می کند.

• ابزار مشتقه و نرخ برابری یورو به دلار

فرض کنید یک سرمایه گذار اروپایی بخواهد از طریق یک کارگزار سهام یک شرکت آمریکایی را برحسب دلار است بخرد.اگر این سرمایه گذار مدتی این سهم را نگه داری کند در خطر تغییر نرخ ارز(تغییر ارزش یورو در برابر دلار) است.اگر در این حین ارزش یورو افزایش پیدا کند سود حاصل از فروش سهام شرکت آمریکایی به دلار و تبدیل آن به یورو می تواند گاهی اوقات حتی منجر به ضرر سرمایه گذار هم بشود راه حل چیست؟در اینجا سرمایه گذار همزمان به خرید سهام شرکت آمریکایی می تواند از یک قرارداد آتی ارز و یا سوآپ ارزی استفاده کند تا دیگر نگران تغییر نرخ ارز نشود.

معایا و مزایای ابزار مشتقه در چیست؟

هر ابزاری در دنیای واقعی می تواند معایا و مزایای خاص خودش را داشته باشد ابزار مشتقه هم از این قاعده مستثنا نیست و می تواند مثل یک شمشیر دولبه باشد.در اینجا معایب و مزایا را برایتان مشخص می کنیم

مزایای ابزار مشتقه در بازارهای جهانی

• نقد شوندگی بالا

در بازار اوراق مشتقه نسبت به بازار نقدی معاملات سرعت و قدرت نقد شوندگی بالاتری دارند.این به معنا است که شما می توانید به راحتی کالا و یا اوراق بهادار خود را به پول نقد تبدیل کنید.در بازار معاملات روزز دنیا از نظر حجم معاملات می توان گفت روز به روز استقبال از اوراق مشتقه بیشتر می شود چرا که هزینه تامین مالی(به خاطر استفاده از مارجین) کمتر شده و ریسک ورود به بازار هم کمتر می شود.

وجود اهرم در معاملات مشتقه،آن ها را جذاب کرده است.این که شما در معاملات لازم نیست تمام پول آن را پرداخت کنید می تواند به شما کمک کند در معاملات خود از حجم بیشتری استفاده کنید که در صورت درستی تحلیل سود بیشتری عاید شما می شود.البته اهرم مثل یک شمشیر دولبه است چرا استفاده نادرست از آن می تواند منجر به از دست رفتن سرمایه شما شود.

در قراردادهای آتی به طور مفصل به این موضوع همراه با مثال اشاره شد که یکی از بازیگران اصلی در اوراق مشتقه به ویژه قراردادهای آتی تولید کنندگان و مصرف کنندگان هستند که از ابزار مستقه برای پوشش ریسک مانند ریسک نوسانات قیمت استفاده می کنند.

اوراق مشتقه چیست؟ | آشنایی با انواع اوراق مشتقه در بازار بورس

اوراق مشتقه از مهم‌ترین ابزارهای کاهش ریسک معامله در بازارهای مالی هستند. معامله‌گرانی که در بازارهای مالی مانند بورس، فارکس، طلا، نفت، کالا و …. فعالیت می‌کنند، به کمک این اوراق می‌توانند سطح امن‌تری از معامله را تجربه کنند. در این مقاله از گروه نرم افزار حسابداری محک به بررسی اوراق مشتقه و انواع آن می‌پردازیم.

فهرست مطالب

اوراق بهادار چیست؟

اوراق بهادار نوعی ابزار مالی دارای ارزش است که قابلیت نقل و انتقال و تبدیل به پول نقد را دارد. این اوراق در واقع ضامن حقوق مالی قابل انتقال به مالک آن است و دارنده قانونی را مشخص می‌کند. سازمانی که این اوراق بهادار را صادر می‌کند به عنوان نهاد توزیع کننده آن نیز شناخته می‌شود. اکثر کارگزاری‌ها با این نهاد در ارتباط بوده و اوراق‌های مختلف را برای متقاضیان خریداری می‌کنند.

اوراق بهادار در بازار سرمایه به سه بخش اوراق بدهی (Debt Securities)، اوراق مشتقه (Derivative Securities)، اوراق حقوق صاحبان سهام (Equity Securities) تقسیم می‌شود. در ادامه با اوراق مشتقه به عنوان یکی از مهم‌ترین انواع اوراق بهادار آشنا می‌شویم.

اوراق مشتقه چیست؟

اوراق مشتقه یکی از انواع اوراق بهادار است که ارزش خود را از دارایی پایه یا گروهی از دارایی‌ها مانند محصولات پتروشیمی، محصولات کشاورزی، سکه و… می‌گیرد و ارزش آن از ارزش دارایی‌هایی که انواع ابزار مشتقه در قرارداد ذکر شده، مشتق می‌شود. این اوراق از ابزارهای مالی مرتبط با مدیریت ریسک هستند که قیمت آن‌ها تنها بر اساس میزان عرضه و تقاضا تعیین نمی‌شود بلکه به دارایی پشتوانه آن‌ها نیز بستگی دارد.

اوراق مشتقه در بازار بورس یا در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌شوند. اوراق مشتقه خارج از بورس قانون‌گذاری نشده‌اند و بخش بزرگ‌تری از مشتقه‌ها را تشکیل می‌دهند. درحالی‌که مشتقه‌های معامله شده در بازار بورس استانداردسازی شده و بر اساس قانون معامله می‌شوند.

هدف از ایجاد اوراق مشتقه در بازارهای مالی چیست؟

اواراق مشتقه با دو هدف زیر وارد بازارهای مالی می شود:

پوشش ریسک مالی: یکی از مهم‌ترین اهداف ایجاد اوراق مشتقه در بازارهای مالی، کنترل ریسک مالی در معاملات است. معامله گرانی که پیش‌بینی کاهش یا افزایش قیمت را در بازار دارند، به کمک این اوراق می‌توانند ریسک سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند و در موقعیت‌های مختلف عملکرد مناسبی داشته باشند.

ایجاد تنوع: یکی دیگر از اهداف وجود اوراق مشتقه، ایجاد تنوع در دارایی‌های سرمایه‌گذاری است. سرمایه‌گذاران و معامله گران در بازارهای مالی می‌توانند با ترکیب این اوراق با سایر دارایی‌ها، استراتژی‌های معاملاتی مختلفی را اتخاذ کنند و ریسک پرتفوی سرمایه‌گذاری خود را کاهش دهند. به طور کلی اوراق و ابزار مشتقه به معامله گران کمک می‌کنند تا در روندهای صعودی و نزولی بازار، موقعیت مناسبی اتخاذ کنند.

تاریخچه اوراق مشتقه در جهان

در گذشته، افراد برای فروش دارایی‌ها و محصولات خود و همچنین تأمین نیازهای اساسی زندگی، قراردادهایی را به صورت خصوصی تنظیم می‌کردند که ماهیت فیزیکی نداشت. این توافق نامه‌ها مبتنی بر تحویل یک کالا یا دارایی در زمان آینده و پرداخت هزینه آن در زمان حال بود.

در سال ١٨۴٨ در شیکاگو تولیدکنندگان گندم برای فروش محصولات و انجام معاملات خود،به بازار نیاز داشتند. این احساس نیاز، کشاورزان و خریداران را ملزم به پایه ریزی نوعی قرارداد تعهدی کرد. بر اساس این قرارداد کشاورزان متعهد شدند که محصولات خود را در تاریخ مشخص (تاریخ تحویل کالا) و با قیمت توافق شده بفروشند. بعدها در سال 1973 اولین بازار رسمی که ابزارهای مشتقه در آن به کار گرفته می‌شد، در شیکاگو شکل گرفت.

از آن تاریخ به بعد، اوراق و ابزارهای مشتقه در سایر بازارها مورد استفاده قرار گرفتند. به طوری که بازارهای بورس کالای شیکاگو، بورس کالای نیویورک و بورس اختیار معامله شیکاگو، به برترین و پیشتازترین بازارهای مشتقه جهان تبدیل شدند. آنجا بود که اوراق قرضه و اوراق شاخص بورس به عنوان اوراق و ابزارهای مشتقه مالی شناخته شدند و مورد معامله قرار گرفتند.

تاریخچه اوراق مشتقه در ایران

اگرچه سابقه استفاده از اوراق مشتقه در جهان به چند قرن پیش برمی‌گردد، اما این معاملات در ایران قدمت چندانی ندارند. در واقع، در سال 1387، هم‌زمان با شروع کار بورس در ایران، بورس کالا، اوراق مشتقه روی کار آمدند. بسیاری از کارشناسان مالی بر این باورند که برای رشد اقتصادی باید تمرکز بیشتری بر روی اوراق مشتقه داشت.

نحوه معامله اوراق مشتقه چگونه است؟

1. مشتقاتی که در خارج از بازار بورس معامله شده و شرایط آن به صورت خصوصی و بر اساس خواسته‌های طرفین تعیین می‌شود.
2. معامله مشتقاتی که بر اساس استانداردها و قوانین بازار بورس انجام می‌شود. طبیعتاً انجام این نوع معامله از ریسک کمتری برخوردار است.

مزایا اوراق مشتقه چیست؟

استفاده از اوراق انواع ابزار مشتقه و ابزارهای مشتقه مزایای قابل توجهی دارد. از بازارهای مالی جهان به‌صورت گسترده استفاده می‌شود که در ادامه با برخی از مهم‌ترین مزایا اوراق مشتقه آشنا می‌شویم:

افزایش معاملات

استفاده از این اوراق موجب می‌شود تا سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بتوانند معاملات بیشتری را در بازارهای مالی انجام دهند. در برخی از موارد قیمت اوراق مشتقه نسبت به دارایی پایه کم‌تر است و همین سبب می‌شود تقاضا برای این اوراق بیشتر شود. در نتیجه میزان معاملات بازار نیز با افزایش همراه خواهد بود.

کاهش ریسک

یکی از مهم‌ترین مزایای اوراق و ابزارهای مشتقه کاهش ریسک است. در قراردادهای مشتقه، خریدار و فروشنده با آگاهی کامل و انجام بررسی‌های لازم و همچنین پیش‌بینی افزایش یا کاهش قیمت، اقدام به انجام معامله می‌کنند. همین کار سبب می‌شود از تحمل شوک‌های ناشی از نوسانات قیمت در امان بمانند.

نقدینگی بالا

هنگامی که نقدینگی در یک بازار بالا باشد، سرمایه‌گذاران می‌توانند دارایی خود را هر موقع اراده کنند، به پول نقد تبدیل کرده و آن را از معامله خارج کنند. بازار اوراق مشتقه به دلیل اینکه هزینه مبادلات پایین‌تری نسبت به بازار بورس و دیگر بازارها دارند، معامله در آن با سرعت بیشتری انجام می‌شود و همین سبب جاری شدن نقدینگی می‌شود. بنابراین، معامله گرانی که خواستار سرمایه‌گذاری در بازارهایی با نقدینگی بالا هستند، بازار اوراق مشتقه را انتخاب می‌کنند.

تعیین قیمت کالا

یکی دیگر از مزیت‌های اوراق مشتقه تعیین قیمت کالا است. قیمت تقریبی کالا و دارایی‌ها را می‌توان از طریق قیمت معاملات آتی مبتنی بر آن کالا، به دست آورد.

کسب سود از نوسانات بازار

به کمک قرارداد اختیار معامله که یکی از انواع اوراق و ابزار مشتقه محسوب می‌شود، می‌توان بدون در اختیار داشتن سهام یا دارایی، از نوسانات قیمتی در بازار بهره برد.

معایب اوراق مشتقه چیست؟

اوراق و ابزارهای مشتقه در کنار مزایایی که دارند با معایبی نیز همراه هستند در ادامه با این معایب آشنا می‌شویم:

پیچیدگی معاملات مشتقه

با گذر زمان و افزایش تنوع در بازارهای مالی، معاملات اوراق مشتقه پیچیده و مشکل می‌شود به طوری که معامله گران برای استفاده از آن‌ها به ابزارهای ریاضی پیشرفته نیاز پیدا می‌کنند. از طرفی این پیچیدگی سبب می‌شود تا افراد کمی بتوانند از نحوه معامله آن‌ها سر دربیاورند.

افزایش معاملات پی در پی

اگرچه اوراق و ابزارهای مشتقه در ابتدا با هدف کاهش ریسک ایجاد شدند، اما در حال حاضر اکثر معاملات مربوط به مشتقه با انگیزه خرید و فروش‌های پی در پی یا به اصطلاح بورس بازی برای کسب سود بیشتر انجام می‌شود. این پدیده در طول زمان موجب آسیب به بازارهای مالی می‌شود.

آشنایی با انواع اوراق مشتقه

اوراق مشتقه به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند. در ادامه با هر یک آشنا می‌شویم:

1) قراردادهای آتی

قراردادهای آتی (Futures Contract) یکی از انواع ابزارهای مشتقه در بازارهای مالی است که در آن فروشنده تعهد می‌کند در زمان مشخص مقدار معینی از یک کالا را به قیمت مشخص به خریدار بفروشد. خریدار نیز متعهد می‌شود این کالای را در زمان مشخص خریداری کند.

مبلغ انواع ابزار مشتقه قرارداد آتی در تاریخ سررسید، تسویه می‌شود. با توجه به اینکه قراردادهای آتی ماهیت تعهدی دارند، هزینه‌ای تحت عنوان وجه تضمین از خریدار و فروشنده دریافت می‌شود به صورت روزانه تغییر می‌کند. معمولاً قراردادهای آتی به تحول فیزیکی کالا منجر نمی‌شوند و قبل از تاریخ سررسید، توسط سرمایه‌گذار به فروش می‌رسند. در بورس کالای ایران، معامله زعفران، پسته و زیره سبز بر اساس قرارداد آتی انجام می‌شود.

2) قراردادهای اختیار معامله

قرارداد اختیار معامله (option contract)، قراردادی دو طرفه بین خریدار و فروشنده است که در آن حق خرید یا فروش دارایی با قیمت از پیش از تعیین شده وجود دارد. این نوع قرارداد به دو نوع اختیار خرید و اختیار فروش، تقسیم می‌شود. در واقع در این نوع قرارداد خریدار در ازای پرداخت مبلغ مشخصی، حق خرید یا فروش دارایی یا سهام ثبت شده در قرارداد را در زمان مشخص شده به دست می‌آورد. فروشنده نیز می‌بایست تا قبل از تاریخ مشخص شده در قرارداد، هر زمانی که خریدار قصد معامله داشت، به تعهدات خود عمل کرده و دارایی را با همان قیمت توافق شده معامله کند.

3) پیمان‌های آتی

پیمان آتی (Forward Contract) در واقع همان قرارداد آتی است با این تفاوت که در بازارهای متشکل خارج از بورس معامله می‌شود. در پیمان‌های آتی دو طرف یک معامله (خریدار و فروشنده) بر سر زمان تحویل یک دارایی با قیمت مشخص به توافق می‌رسند.

چگونه وارد بازار مشتقه بورس تهران شویم؟

بازار بورس کالای ایران مکانی است که در آن امکان عقد قراردادهای مشتقه برای معامله گران فراهم است. برای ورود به بازار بورس و انجام معامله در آن باید مراحل زیر طی شود:

1.دریافت کد بورسی

اولین قدم برای ورود به بازار بورس کالای تهران، ثبت نام در سامانه سجام «sejam.ir» است. بعد از ثبت نام و احراز هویت در این سامانه می بایست به یکی از کارگزاری های معتبر مراجعه کنید و حساب بورس کالا خود را فعال کنید.

2.افتتاح حساب بانکی عملیاتی

برای استفاده از اوراق و ابزار مشتقه در بورس کالای تهران، باید در یکی از بانک‌های مورد تأیید بورس کالا (ملت، سامان، رفاه) حساب بانکی داشته باشید.

3.ثبت سفارش

بعد از فعال‌شدن حساب کاربری شما در بورس کالا تهران، می‌توانید نسبت به انجام معامله و ثبت سفارش اقدام کنید. اما بهتر است قبل از انجام معامله با کسب آموزش‌های کاربردی دانش خود را در این زمینه افزایش دهید.

آیا همه افراد می‌توانند از ابزار مشتقه استفاده کنند؟

همان‌طور که گفته شد برای استفاده از ابزارهای مشتقه و قراردادهای آتی، داشتن کد بورسی الزامی است. اما نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که افرادی که با نحوه انجام معاملات بورس کالا آشنایی ندارند، نمی‌توانند از بازار سود کسب کنند. بازار اوراق و قراردادهای مشتقه، بسیار پیچیده‌تر از معاملات بورس اوراق بهادار است از این رو تنها افرادی می‌توانند از ابزار مشتقه استفاده کنند و از این معاملات سود کسب کنند که با روانشناسی بازار آشنا باشند.

سخن آخر انواع ابزار مشتقه

در این مقاله با اوراق و ابزارهای مشتقه و انواع آن آشنا شدیم. اگر چه این اوراق با هدف کاهش ریسک ایجاد شده‌اند اما ورود بدون آشنایی به این معاملات می‌تواند خطرناک باشد. برای اینکه معاملات مشتقه، برای شما منجر به سود شود، باید با آموزش و آگاهی کافی، وارد این بازار شوید.