صندوق ذخیره ارزی چیست؟

یکی از مهم‌ترین موضوعات موجود در بدنه بودجه کشور، صندوق ذخیره ارزی و موجودی آن است

صندوق توسعه ملی یا حساب ذخیره ارزی چیست؟

صندوق توسعه ملی در حقیقت یک حساب پس‌انداز ملی است؛ حسابی که درآمد حاصل از نفت و مشتقات آن را برای نسل‌های آینده ذخیره می‌کند.

اختصاصی آگاه پرس – در ادامه سلسله یادداشت های «سواد بورسی»، در این یادداشت به معرفی «صندوق توسعه ملی یا حساب ذخیره ارزی چیست؟» می پردازیم.

صندوق توسعه ملی یا حساب ذخیره ارزی در سال ۱۳۷۹ تأسیس شد. زمانی که قیمت نفت با کاهش مواجه شد و مسئولان به این نتیجه رسیدند که باید برای شرایط بحرانی چاره‌ای اندیشیده شود؛ بنابراین، حساب ذخیره ارزی یا صندوق توسعه ملی تاسیس شد.

هدف اصلی صندوق این بود که بخشی از درآمد حاصل از فروش نفت و مشتقات آن، به یک منبع ذخیره مالی تبدیل شود. همان طور که می‌دانید ذخایر انرژی محدود هستند و لازم است از این ثروت ملی، بخشی نیز برای آیندگان ذخیره شود و البته منبعی برای رشد اقتصادی کشور وجود داشته باشد. با توجه به این دلایل، پس از فروش نفت و مشتقات آن، مبلغی که مازاد بر بودجه مورد نیاز کشور است، در صندوق توسعه ملی ذخیره می‌شود.

استفاده از ذخایر این صندوق، بر اساس سیاست‌گذاری‌های کلان صورت می‌گیرد و دولت نمی‌تواند با هر کسری بودجه‌ای، به آن مراجعه کند.

با توجه به اهمیت فراوان و حساسیت تصمیم‌گیری‌های صندوق توسعه ملی، اعضای آن با دقت و ظرافت فراوان منصوب می‌شوند. فهرست اعضای هیأت امنای صندوق به شرح زیر است:

• رئیس جمهور
• رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور که نقش دبیر هیأت امنا را بر عهده دارد.
• وزیر امور اقتصاد و دارایی
• وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی
• وزیر نفت
• رئیس‌کل بانک مرکزی
• رئیس اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی ایران به ‌عنوان عضو ناظر در صندوق و بدون داشتن حق رأی
• رئیس اتاق تعاون جمهوری اسلامی ایران به ‌عنوان عضو ناظر در صندوق و بدون داشتن حق رأی
• دو نماینده از گروه‌های اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات به انتخاب مجلس شورای اسلامی
• دادستان کل کشور

یکی از مهمترین موارد مصرف ذخایر صندوق توسعه ملی، در بخش تولید است. فعالیت‌های تولیدی مهمترین بخش‌های اقتصاد هر کشوری هستند، نقش مهمی در اشتغال‌زایی دارند و بنابراین، لازم است بخشی از ذخیره ارزی کشور به حوزه تولید اختصاص داده شود. در حال حاضر شرکت‌های فعال در زمینه‌های تولیدی، صنعتی و معدن، کشاورزی و حمل و نقل، خدمات گردشگری، فناوری اطلاعات و … می‌توانند با طی کردن یک روال مشخص درخواست خود را برای دریافت تسهیلات صندوق توسعه ملی ثبت کنند. برای این کار لازم است مراحل زیر طی شود:

صندوق ذخيره ارزی چیست؟ (+ تاریخچه)

صندوق ذخيره ارزی، پس از تجربه ناموفق حساب ذخیره ارزی تاسیس گردید

حساب ذخیره ارزی که نامش به صندوق ذخیره ارزی تغيير یافت، نام حساب ذخیره ارزی دولت ایران است که به وسیله دولت محمد خاتمی و بعد از پشت سر گذاردن شوک ناشی از کاهش شدید درآمدهای نفتی در سال ۱۳۷۹ راه اندازی شد.

صندوق ذخیره ارزی چیست؟

صندوق توسعه ملی یا حساب ذخیره ارزی به یک نهاد دولتی گفته میشود که نقش صندوق ثروت ملی ایران را دارد. صندوق ذخیره ارزی ، طبق ماده ۸۴ قانون برنامه پنجم توسعه بعد از تجربه ناموفق حساب ذخیره ارزی ، با هدف تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز، میعانات گازی و فراورده های نفتی به ثروت های ماندگار، مولد و سرمایه های زاینده اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل های آینده از منبع های نفت و گاز و فراورده های نفتی تاسیس گردید.

صندوق ذخیره ارزی ایران، جزء" صندوق های ثروت حاکمیتی" در ابعاد جهانی دسته بندی می شود. اکثر کشورهای جهان که منابع قابل توجه نفت گاز یا مواد معدنی دارند، برای ذخیره و سرمایه گذاری بخشی از فروش این منابع، صندوق های مشابهی ایجاد کرده اند. برخی از کشورها برای سرمایه گذاری اضافه درآمد دولت هایشان با این که منابع طبیعی خاصی هم ندارند، صندوق مشابهی ایجاد کرده اند. باتوجه به ماهیت این صندوق ها، که هدفشان سرمایه گذاری این منابع است از آغاز تأسیس، حجم آن ها براساس منابع ورودی مشخص می شود. قسمتی از این منابع سرمایه گذاری شده، بعنوان وام قرض داده شده اند تا با اصل پول و سودشان بازگردند و احیانا بخش دیگری از منابع هم به صورت نقد یا به صورت دارایی هایی که قابلیت نقد شدن سریع دارند نگهداری می شوند.

ذخایر ارزی اهدافی نظیر ایجاد ثبات در میزان درآمد‌های حاصل از فروش نفت خام و . دارد

تاریخچه صندوق ذخیره ارزی

طرح ایجاد صندوق ذخیره ارزی در سال ۱۳۷۹ در قالب ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه کشور به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به دنبال آن، در آبان همان سال، آئین نامه اجرایی آن از سوی صندوق ذخیره ارزی چیست؟ هیئت وزیران به تصویب رسید. به موجب بند( ه) ماده ۶۰ قانون برنامه سوم توسعه کشور( مصوب ۱۷ فروردین ماه سال ۱۳۷۹ و ۱۹ مهرماه سال ۱۳۷۹ مجلس شورای اسلامی)، به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه ریزی و بانک مرکزی ایران و وزارت امور اقتصادی و دارایی، آئین نامه اجرایی این ماده حداکثر ظرف مدت ۳ ماه از تاریخ تصویب این قانون، به تصویب هیئت وزیران رسید.

همینطور ماده ۶۰ اصلاحی قانون برنامه سوم توسعه، هیئتی متشکل از وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، رئیس کل بانک مرکزی و ۴ نماینده به انتخاب رئیس جمهوری ( حداقل ۲ نفر از بین وزیران) است که بعنوان هیئت امنای صندوق ذخیره ارزی ، جهت اتخاذ تصمیم در موارد تعیین شده در این آئین نامه و موارد دیگری و نظارت بر عملکرد صندوق تشکیل شد.

اهداف و قوانین صندوق ذخیره ارزی

از اهداف صندوق ذخیره ارزی می توان به ایجاد ثبات در میزان درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، تبدیل دارایی های حاصل از فروش نفت خام به دیگر انواع ذخایر و کاهش تلاطم های ارزی اشاره کرد. به عنوان مثال یکی از موارد قابل استفاده از صندوق ذخیره ارزی شامل سرمایه گذاری در میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می باشد. دولت طبق قوانین برنامه سوم و چهارم توسعه، در صورتی می تواند از این حساب برداشت کند که درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت خام نسبت به ارقام پیش بینی شده کاهش پیدا کند. همینطور برداشت از ذخایر ارزی برای تأمین کسری ناشی از عواید غیرنفتی بودجه عمومی ممنوع است.

در قانون پنج ساله چهارم توسعه مقرر شده است تا ۵۰ درصد صندوق ذخیره ارزی ، از طریق شبکه بانکی داخلی و بانک های ایرانی خارج از کشور، به خاطر سرمایه گذاری و تأمین قسمتی از اعتبارات موردنیاز طرح های تولیدی و کارآفرینی بخش غیردولتی که توجیه فنی و اقتصادی آن ها به تائید وزارتخانه های تخصصی ذی ربط رسیده باشد، به صورت تسهیلات با تضمین کافی تخصیص یابد. در ایران، فلسفه شکل گیری این حساب، بیشتر در راستای تعدیل فشارهای ناشی از نوسان قیمت نفت بر اقتصاد ملی بوده تا برای نسل های آينده کشور و حاکمیت این نگرش بر دیدگاه دولت مردان و برنامه ریزان کشور، حساب پس‌انداز ایجاد کند و به صورت مستقیم نحوهٔ عملکرد این حساب را تحت تأثیر قرار داده است.

صندوق ذخیره ارزی فارغ از سیستم بانکی اقدام به اعطای تسهیلات می نماید

صندوق ذخیره ارزی از چه افرادی تشکیل شده است؟

صندوق ذخیره ارزی از هیات امنا، هیأت عامل و هیأت نظارت ارکان بر ذخایر ارزی تشکیل یافته است.

۱. اعضای هیأت امنا طبق اساسنامه صندوق ذخیره ارزی ، عبارتند از:

>> رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور( دبیر هیأت امنا)

>> وزیر امور اقتصادی و دارایی

>> وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی

>> رئیس اتاق تعاون جمهوری اسلامی ایران بعنوان عضو ناظر و بدون حق رأی

>> رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

>> رئیس اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی ایران بعنوان عضو ناظر و بدون حق رأی

>> دو نماینده از کمیسیون های اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات به انتخاب مجلس شورای اسلامی

>> دادستان کل کشور

۲. طبق مفاد اساسنامه و مصوبات هیأت امنا و با هدف اداره امور مربوط به صندوق ذخیره ارزی ، هیأت عامل، از ۵ نفر از افراد صاحب نظر و باتجربه در امور اقتصادی، حقوقی، مالی، بانکی و برنامه ریزی که مدرک کارشناسی ارشد دارند؛ توسط هیأت امنا انتخاب و با حکم رئیس جمهور منصوب می شوند.

یکی از مهم‌ترین موضوعات موجود در بدنه بودجه کشور، صندوق ذخیره ارزی و موجودی آن است

وظایف رییس سازمان صندوق ذخیره ارزی

وظایف رئیس سازمان صندوق ذخیره ارزی به شرح زیر است:

- پیشنهاد فعالیت های مورد قبول و دارای اولویت به هیأت امنا، در مورد پرداخت تسهیلات مرتبط با بخش ها و زیر قسمت های تولیدی و خدماتی که احتمال بازدهی بالا از آنها می رود.

- فرصت های سرمایه گذاری در بازار های پولی و مالی بین المللی و داخلی را پیشنهاد دهد.

- به هیأت امنا در مورد نظام نامه ها و شرایط و نحوه اعطای تسهیلات پیشنهاد دهد.

- انعقاد قرارداد مشاوره با یک متخصص معتبر بین المللی که در امور سرمایه گذاری ومهندسی مالی فعالیت می صندوق ذخیره ارزی چیست؟ کند.

- عملکرد صندوق ذخیره ارزی را بهبود و ارتقا دهد.

ایران خاستگاه نخست صنعت نفت خاورمیانه

نخستین حفارى درخاورمیانه در سال ۱۲۸۰ شمسی به دنبال اعطاى امتیاز استخراج و بهره بردارى از نفت سراسر ایران به جز ٥ استان شمالى انجام شد و بدین گونه نام ایران بعنوان خاستگاه نخست صنعت نفت خاورمیانه، در تاریخ عملیات نفتى جهان ثبت و به این ترتیب در سال ١۲۹۱ نخستین محموله نفت خام ایران صادر شد. طى این دوران یکصد ساله، صنعت نفت از یک سو بعنوان یک پدیده فنى و صنعتى دریچه علم روز دنیا را به روى ایرانیان گشود و از سوى دیگر، در زمینه هاى سیاسى، اقتصادى و اجتماعى کشور، منشأ و محور رویدادهاى بسیارى شد.

صندوق ذخیره ارزی ایران یک نهاد حکومتی است که نقش صندوق ثروت ملی ایران را دارد

از زمانیکه صنعت نفت ایران صندوق ذخیره ارزی چیست؟ در سال ۱۳۲۰ ملی شد، همواره درآمدهای نفتی بعنوان جز جدانشدنی بودجه کشور در معرض توجه بوده است ولی نوسانات قیمت نفت، به خصوص کاهش شدید درآمد ارزی دولت و محقق نشدن بودجه و کاهش قیمت نفت در سالهای ابتدایی دهه ۱۳۷۰ باعث شد تا صندوق ذخیره ارزی با هدف جذب درآمدهای افزایش یافته مقطعی و موقتی نفتی و جلوگیری از تأثیر نوسانات قیمت نفت بر بودجه دولت و اقتصاد ملی تأسیس شود.

براساس آخرین بخش نامه ها و دستورالعملهای ناظر بر اعطای تسهیلات از صندوق ذخیره ارزی ، تسهیلات مذکور در سه بخش کلی شامل ۱) واردات:در قالب اعتبار اسنادی ، ۲) صادرات:در قالب اعتبار خریدار و اعتبار فروشنده، ۳) صدور ضمانت نامه ها اعطا میگردد.

صندوق ذخيره ارزی چيست؟

صندوق ذخیره ارزی چیست؟ در ادامه مفهوم این عبارت و کاربرد آن را به شما شرح خواهیم داد. در جوامعی كه اقتصاد تنها مبتنی و وابسته بر فروش و صدور محصولی باشد كه سياست‌­های داخلی و خارجی به‌شدت بر قيمت آن تأثير می‌گذارند، درآمد دولت‌­ها هميشه دستخوش تغيير خواهد بود و ثبات و يكپارچگی در این جوامع حاكم نیست. به‌طور مثال كشور شيلی بزرگ‌ترين توليدكنندهٔ مس جهان است كه در اواخر دههٔ ۱۹۶۰ و اوايل دههٔ ۱۹۷۰ با افول شديد قيمت آن مواجه شد، از آنجا که این کشور توان بازپرداخت بدهی‌­های خارجی و جبران كسری بودجه دولت را داشت، صندوق مس را تأسيس كرد.

حتما بخوانید:

در سال ۱۳۷۹، مقارن با دولت سيد محمد خاتمی، طرح ايجاد صندوق ذخيرهٔ ارزی در مادهٔ ۶۰ قانون برنامهٔ سوم توسعهٔ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پيش‌بينی شد. كاهش شديد درآمدهای نفتی در آن دوران، كه اقتصاد كشور بر آن استوار بود، دولت را بر آن داشت تا به‌منظور تعدل فشارهای ناشی از نوسانات زیاد قیمت نفت، با راه‌اندازی چنين ايده‌ه­ایی در قالب «حساب ذخيرهٔ ارزی حاصل از درآمد نفت خام» و «حساب ذخيرهٔ ريالی» درجهت ايجاد ثبات در ميزان درآمدهای ارزی و ريالی كه از صادر كردن نفت خام به دست می­‌آمد، و تبديل دارايی حاصل از فروش آن به انواع دیگر ذخایر و سرمایه‌گذاری، اقدام كند و به‌اصطلاح حساب پس‌اندازی برای نسل‌های آينده ايجاد کند.

براساس اين قانون، از سال ۱۳۸۰، باید در پايان هر سال مازاد درآمد ارزی حاصل از صادر كردن نفت صندوق ذخیره ارزی چیست؟ خام كه ارقام آن در همان قانون پيش‌بينی شده است، در حساب سپردهٔ دولت، نزد بانك مركزی جمهوری اسلامی ايران تحت عنوان «حساب ذخيرهٔ ارزی درآمد نفت خام» نگهداری شود. ليكن در بند «ب» مادهٔ ۶۰ قانون برنامهٔ سوم توسعه پيش‌بينی شده است که درصورتی كه درآمد ارزی حاصل از صدور نفت خام كمتر از مقدار بيان‌شده در قانون باشد، دولت می‌تواند در فواصل زمانی شش ماهه از موجودی حساب مذكور برداشت كند.

یكی از اهداف تشكیل حساب یا همان صندوق ذخیرهٔ ارزی این بود كه بخشی از وجوه ارزی اين حساب براساس نرخ مبادلهٔ روز به فروش برسند و در جهت توسعهٔ فعاليت­‌های توليدی و سرمايه‌گذاری، ازجمله سرمايه‌گذاری در ميراث فرهنگی، صنايع دستی و گردشگری، استفاده شوند و معادل ريالی هزينه‌­های متعلق به آن فعاليت­‌ها در «حساب ذخيرهٔ ريالی» در بانك مركزی جمهوری اسلامی ايران ذخیره شود.

در جهت اجرای قانون و تصميم­‌گيری در موارد تعيين‌شده، هيأت امنایی مركب از رئيس سازمان مديريت و برنامه‌ريزی، وزير امور اقتصادی و دارايی، رئيس كل بانك مركزی و چهار نماينده به انتخاب رياست جمهوری (كه حداقل دو نفر از آنان از بين وزرا هستند)، برای حساب ذخيرهٔ ارزی تشكيل شد.

در قانون برنامهٔ چهارم توسعه مصوب ۱۳۸۳، بر لزوم وجود چنین حسابی تأكید شد و به‌دلیل اهمیت موضوع، قانون‌گذار در مادهٔ یك بیان داشت که «استفاده از وجوه حساب ذخیرهٔ ارزی برای تأمین مصارف بودجهٔ عمومی‌ دولت، صرفا درصورت کاهش عواید ارزی حاصل از نفت نسبت به ارقام این قانون و عدم‌امکان تأمین اعتبارات مصوب از محل سایر منابع درآمدهای عمومی ‌و واگذاری دارایی‌های مالی مجاز است و در چنین صورتی، دولت می‌تواند در فواصل ‌زمانی سه ماهه از موجودی حساب ذخیرهٔ ارزی پرداخت نماید. معادل ریالی این وجوه به‌ حساب درآمد عمومی دولت واریز می‌گردد. استفاده از حساب ذخیرهٔ ارزی برای تأمین ‌کسری ناشی از عواید غیرنفتی بودجه عمومی ممنوع است.»

‌همچنین به دولت اجازه داده شد که حداکثر معادل ۵۰٪ از ماندهٔ ‌موجودی حساب ذخیرهٔ ارزی را از طریق شبکه‌ٔ بانکی داخلی و بانک‌های ایرانی خارج از کشور، برای سرمایه‌گذاری و تأمین بخشی از اعتبار موردنیاز ‌در طرح‌های تولیدی و کارآفرینی صنعتی، معدنی، کشاورزی، حمل‌ونقل و خدمات فنی‌مهندسی بخش غیردولتی که توجیه ‌فنی و اقتصادی آنها به تأیید وزارتخانه‌های تخصصی ذی‌ربط رسیده باشد، به‌صورت تسهیلات با تضمین كافی استفاده نماید.

‌در بند «ه» قانون برنامهٔ چهارم توسعه پیش‌بینی شد كه حداقل ۱۰٪ از منابع قابل‌تخصیص حساب ذخیرهٔ ارزی به ‌بخش‌ غیردولتی، دراختیار بانک کشاورزی قرار گیرد تا به‌صورت ارزی-ریالی جهت ‌سرمایه‌گذاری در طرح­‌های موجه بخش کشاورزی و سرمایهٔ در گردش طرح­‌هایی که با هدف‌ توسعهٔ صادرات انجام می‌شوند، در اختیار بخش غیردولتی قرار گیرد. لیكن نكتهٔ قابل‌ذكر این است كه دولت مبالغ پرداختی از حساب ذخیرهٔ ارزی را به‌صورت قرض در توسعهٔ كشور استفاده می‌کرد ‌و باید اصل و سود این تسهیلات به‌صورت ارزی به‌حساب ذخیرهٔ ارزی واریز می‌شد.

به‌دلیل تصویب قوانین و آیین‌نامه‌­هایی متناقض با ماهیت و فلسفهٔ تشكیل حساب ذخیرهٔ ارزی، این حساب در عملكرد با مشكلاتی مواجه شد. بالاخره در سال ۱۳۸۷ و به‌جهت بازنگری در كاربرد حساب مذكور، دولت محمود احمدی نژاد در راستای انحلال و پایان بخشیدن به كار حساب ذخیرهٔ ارزی، هیأت امنای آن را بركنار كرد و در مادهٔ ۸۴ قانون پنجم توسعه پیش‌بینی نمود كه صندوق توسعهٔ ملی «با هدف تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به ثروت­‌های ماندگار، مولد و سرمایه‌های زایندهٔ اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل­‌های آینده از منابع نفت و گاز و فرآورده‌های نفتی» با هیأت امنایی مركب از رئیس جمهور به‌عنوان رئیس هیأت امنا، معاون برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، وزیر امور اقتصادی و دارایی، وزیر كار و امور اجتماعی، وزير نفت، رئيس كل بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران، دادستان كل كشور و دو نفر نماینده از كميسيون­‌های اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات (به انتخاب مجلس شؤرای اسلامی)، مشغول به کار شود.

معادل ۲۰٪ از منابعی كه از صادرات نفت و فرآورده‌­های آن و گاز و میعانات گازی حاصل می‌­شود، به صندوق توسعهٔ ملی اختصاص می‌­يابد. حساب­‌های صندوق تنها در بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران نگهداری می‌شوند و اصل و سود مبالغ پرداختی از صندوق برای برنامه‌های توسعه به حساب صندوق واریز می‌گردد تا بتوان مجددا آنها را در جهت اهداف صندوق به كار برد.

باید خاطر نشان کرد كه هرچند با پايان دولت هفتم و هشتم برخی این‌طور پنداشتند كه حساب ذخيرهٔ ارزی بسته شده است و ديگر فعاليتی ندارد، ليكن حساب مذكور همچنان باز است و ارتباطی به دولت­‌ها ندارد و هرگاه دولت مازادی بر هزینه‌ها داشته باشد به اين حساب واريز می‌کند.

متأسفانه، با اینکه باید از وجوه موجود در حساب ذخیره‌ٔ ارزی و صندوق توسعهٔ ملی برای ایجاد ثبات و مقابله با نوسانات قيمت نفت و ارز استفاده شود، اما عملاً در هزینه‌های جاری دولت صرف می‌شود و از آنجایی كه بازپرداخت وجوه كار دشواری است، این حساب هم نتوانست راهی در پیشبرد اهداف خود داشته باشد.

صندوق توسعه ملی یا حساب ذخیره ارزی چیست؟

صندوق توسعه ملی یا حساب ذخیره ارزی در سال 1379 و پس از تجربه کاهش شدید قیمت نفت در دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی تأسیس شد.

هدف این صندوق، که یک نهاد دولتی به حساب می‌آید؛ تبدیل بخشی از درآمد حاصل از فروش نفت و گاز، میعانات گازی و فرآورده‌های نفتی به ثروت مولد و سرمایه روبه ‌رشد اقتصادی و همین‌طور، مدیریت فروش منابع نفت و گاز و فرآورده‌های آن‌ها به جهت ماندگاری برای نسل‌های آینده است.

در واقع، در این صندوق، درآمد مازاد بر بودجه پیش‌بینی شده که حاصل از فروش نفت است، ذخیره می‌شود تا در مواقع بحرانی و حساس با هدف ایجاد ثبات در اقتصاد کشور مورد استفاده قرار بگیرد.

صندوق توسعه ملی از چه افرادی تشکیل شده است؟

این صندوق متشکل از هیأت امنا، هیأت عامل و هیأت نظارت ارکان بر حساب ذخیره ارزی است.

– اعضای هیأت امنا براساس اساسنامه صندوق، عبارتند از:

1. رییس‌جمهور
2. رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (دبیر هیأت امنا)
3. وزیر امور اقتصادی و دارایی
4. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی
5. وزیر نفت
6. رییس‌کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران
7. رییس اتاق بازرگانی صنایع معادن و کشاورزی ایران به‌عنوان عضو ناظر و بدون حق رأی
8. رییس اتاق تعاون جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان عضو ناظر و بدون حق رأی
9. دو نماینده از کمیسیون‌های اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات به انتخاب مجلس شورای اسلامی
10. دادستان کل کشور

– هیأت عامل، براساس مفاد اساسنامه و مصوبات هیأت امنا و با هدف اداره امور مربوط به صندوق، از ۵ نفر از افراد صاحب‌نظر و باتجربه در امور اقتصادی، حقوقی، مالی، بانکی و برنامه‌ریزی که دارای مدرک تحصیلی در مقطع کارشناسی ارشد هستند؛ توسط هیأت امنا انتخاب و با حکم رییس‌جمهور منصوب می‌شوند.

ازجمله وظایفی که بر عهده رییس سازمان صندوق توسعه ملی است،می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. پیشنهاد فعالیت‌های مورد قبول و دارای اولویت به هیأت امنا، در رابطه با پرداخت تسهیلات مرتبط با بخش‌ها و زیر بخش‌های تولیدی و خدماتی که احتمال بازدهی بالا از آن‌ها می‌رود.
2. پیشنهاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری در بازار‌های پولی و مالی بین‌المللی و داخلی
3. ارایه پیشنهاد به هیأت امنا در رابطه با نظامنامه‌ها و شرایط و نحوه اعطای تسهیلات
4. انعقاد قرارداد مشاوره با یک متخصص معتبر بین‌المللی که در امور سرمایه‌گذاری ومهندسی مالیفعالیت می‌کند.
5. بهبود و ارتقای عملکرد صندوق توسعه ملی

چرا صندوق ذخیره ارزی صندوق ذخیره ارزی چیست؟ در کشور تشکیل شد؟

با توجه به نوسانات قیمت نفت در بازار بین‌المللی و تأثیر آن بر عملکرد دولت، ضرورت تشکیل یک حساب پس‌انداز برای بهره‌مندی نسل‌های آینده از مواهب طبیعی کشور احساس شد. بنابراین این صندوق برای حمایت از نسل‌های آینده و بهره‌مندی در شرایط بحرانی تشکیل شد.

دولت در چه صورتی می‌تواند از صندوق توسعه ملی استفاده کند؟

با توجه به سیاست‌های تعریف شده در برنامه سوم و چهارم توسعه اقتصادی، دولت زمانی می‌تواند از حساب ذخیره ارزی استفاده نماید که درآمد ارزی حاصل از صادرات نفت خام نسبت به ارقام پیش‌بینی شده کاهش یابد. البته توجه به این نکته حایز اهمیت است که دولت برای تأمین کسری ناشی از درآمد غیرنفتی که در بودجه عمومی به تصویب رسیده است، نمی‎تواند از این حساب استفاده کند.

با چه اهدافی می‌توان از صندوق ذخیره ارزی استفاده کرد؟

1. ایجاد ثبات در میزان درآمدهای ناشی از فروش نفت و مشتقات آن
2. تبدیل دارایی‌های ناشی از فروش نفت خام به انواع ذخایر ارزی
3. توسعه فعالیت‌های تولیدی و سرمایه‌گذاری از طریق تأمین قسمتی از سرمایه مورد نیاز این طرح‌ها

کدام یک از فعالیت‌های تولیدی، امکان بهره مندی از صندوق ذخیره ارزی را دارند؟

با توجه به این امر که فعالیت‌های تولیدی، به نوعی بازوهای محرک فعالیت‌های اقتصادی در جامعه به حساب می‌آیند، حمایت از این بخش اقتصاد بسیار مهم است. زیرا به طور مستقیم بر اشتغال‌زایی تأثیرگذار است و می‌تواند موجب ارزآوری بیش‌تر در کشور شود.

بنابراین، اگر شما دریکی از زمینه‌های صنعت، معدن، کشاورزی، حمل و نقل، خدمات فنی و مهندسی، خدمات گردشگری و فناوری اطلاعات، کسب و کاری مولد دارید که با استاندارهای بین‌المللی همخوانی دارد و امکان صادرات آن‌ها وجود دارد، می‌توانید از تسهیلات ذخیره ارزی استفاده نمایید.صندوق ذخیره ارزی چیست؟

اگر کسب و کار شما جز مواردی است که می‌تواند از منابع حساب ذخیره ارزی برای پیشبرد تولیدات و خدماتش بهره ببرد، برای گرفتن تسهیلات باید گام‌های زیر را طی نمایید:

صندوق ذخیره ارزی چیست؟

در جوامعی که اقتصاد تنها مبتنی و وابسته بر فروش و صدور محصولی باشد که سیاست ­های داخلی و خارجی به شدت بر قیمت آن تأثیر می گذارند، درآمد دولت ­ها همیشه دستخوش تغییر خواهد بود و ثبات و یکپارچگی در این جوامع حاکم نیست. به طور مثال کشور شیلی بزرگ ترین تولیدکنندهٔ مس جهان است که در اواخر دههٔ 1960 و اوایل دههٔ 1970 با افول شدید قیمت آن مواجه شد، از آنجا که این کشور توان بازپرداخت بدهی ­های خارجی و جبران کسری بودجه دولت را داشت، صندوق مس را تأسیس کرد.

در سال 1379، مقارن با دولت سید محمد خاتمی، طرح ایجاد صندوق ذخیرهٔ ارزی در مادهٔ 60 قانون برنامهٔ سوم توسعهٔ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیش بینی شد. کاهش شدید درآمدهای نفتی در آن دوران، که اقتصاد کشور بر آن استوار بود، دولت را بر آن داشت تا به منظور تعدل فشارهای ناشی از نوسانات زیاد قیمت نفت، با راه اندازی چنین ایده ه­ایی در قالب «حساب ذخیرهٔ ارزی حاصل از درآمد نفت خام» و «حساب ذخیرهٔ ریالی» درجهت ایجاد ثبات در میزان درآمدهای ارزی و ریالی که از صادر کردن نفت خام به دست می­ آمد، و تبدیل صندوق ذخیره ارزی چیست؟ دارایی حاصل از فروش آن به انواع دیگر ذخایر و سرمایه گذاری، اقدام کند و به اصطلاح حساب پس اندازی برای نسل های آینده ایجاد کند.

براساس این قانون، از سال 1380، باید در پایان هر سال مازاد درآمد ارزی حاصل از صادر کردن نفت خام که ارقام آن در همان قانون پیش بینی شده است، در حساب سپردهٔ دولت، نزد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تحت عنوان «حساب ذخیرهٔ ارزی درآمد نفت خام» نگهداری شود. لیکن در بند «ب» مادهٔ 60 قانون برنامهٔ سوم توسعه پیش بینی شده است که درصورتی که درآمد ارزی حاصل از صدور نفت خام کمتر از مقدار بیان شده در قانون باشد، دولت می تواند در فواصل زمانی شش ماهه از موجودی حساب مذکور برداشت کند.

یکی از اهداف تشکیل حساب یا همان صندوق ذخیرهٔ ارزی این بود که بخشی از وجوه ارزی این حساب براساس نرخ مبادلهٔ روز به فروش برسند و در جهت توسعهٔ فعالیت­ های تولیدی و سرمایه گذاری، ازجمله سرمایه گذاری در میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، استفاده شوند و معادل ریالی هزینه ­های متعلق به آن فعالیت­ ها در «حساب ذخیرهٔ ریالی» در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ذخیره شود.

در جهت اجرای قانون و تصمیم­ گیری در موارد تعیین شده، هیأت امنایی مرکب از رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، رئیس کل بانک مرکزی و چهار نماینده به انتخاب ریاست جمهوری (که حداقل دو نفر از آنان از بین وزرا هستند)، برای حساب ذخیرهٔ ارزی تشکیل شد.

در قانون برنامهٔ چهارم توسعه مصوب 1383، بر لزوم وجود چنین حسابی تأکید شد و به دلیل اهمیت موضوع، قانون گذار در مادهٔ یک بیان داشت که «صندوق ذخیره ارزی چیست؟ استفاده از وجوه حساب ذخیرهٔ ارزی برای تأمین مصارف بودجهٔ عمومی دولت، صرفا درصورت کاهش عواید ارزی حاصل از نفت نسبت به ارقام این قانون و عدم امکان تأمین اعتبارات مصوب از محل سایر منابع درآمدهای عمومی و واگذاری دارایی های مالی مجاز است و در چنین صورتی، دولت می تواند در فواصل زمانی سه ماهه از موجودی حساب ذخیرهٔ ارزی پرداخت نماید. معادل ریالی این وجوه به حساب درآمد عمومی دولت واریز می گردد. استفاده از حساب ذخیرهٔ ارزی برای تأمین کسری ناشی از عواید غیرنفتی بودجه عمومی ممنوع است.»

همچنین به دولت اجازه داده شد که حداکثر معادل 50٪ از ماندهٔ موجودی حساب ذخیرهٔ ارزی را از طریق شبکه ٔ بانکی داخلی و بانک های ایرانی خارج از کشور، برای سرمایه گذاری و تأمین بخشی از اعتبار موردنیاز در طرح های تولیدی و کارآفرینی صنعتی، معدنی، کشاورزی، حمل ونقل و خدمات فنی مهندسی بخش غیردولتی که توجیه فنی و اقتصادی آنها به تأیید وزارتخانه های تخصصی ذی ربط رسیده باشد، به صورت تسهیلات با تضمین کافی استفاده نماید.

در بند «ه» قانون برنامهٔ چهارم توسعه پیش بینی شد که حداقل 10٪ از منابع قابل تخصیص حساب ذخیرهٔ ارزی به بخش غیردولتی، دراختیار بانک کشاورزی قرار گیرد تا به صورت ارزی-ریالی جهت سرمایه گذاری در طرح­ های موجه بخش کشاورزی و سرمایهٔ در گردش طرح­ هایی که با هدف توسعهٔ صادرات انجام می شوند، در اختیار بخش غیردولتی قرار گیرد. لیکن نکتهٔ قابل ذکر این است که دولت مبالغ پرداختی از حساب ذخیرهٔ ارزی را به صورت قرض در توسعهٔ کشور استفاده می کرد و باید اصل و سود این تسهیلات به صورت ارزی به حساب ذخیرهٔ ارزی واریز می شد.

به دلیل تصویب قوانین و آیین نامه ­هایی متناقض با ماهیت و فلسفهٔ تشکیل حساب ذخیرهٔ ارزی، این حساب در عملکرد با مشکلاتی مواجه شد. بالاخره در سال 1387 و به جهت بازنگری در کاربرد حساب مذکور، دولت محمود احمدی نژاد در راستای انحلال و پایان بخشیدن به کار حساب ذخیرهٔ ارزی، هیأت امنای آن را برکنار کرد و در مادهٔ 84 قانون پنجم توسعه پیش بینی نمود که صندوق توسعهٔ ملی «با هدف تبدیل بخشی از عواید ناشی از فروش نفت و گاز و میعانات گازی و فرآورده های نفتی به ثروت­ های ماندگار، مولد و سرمایه های زایندهٔ اقتصادی و نیز حفظ سهم نسل­ های آینده از منابع نفت و گاز و فرآورده های نفتی» با هیأت امنایی مرکب از رئیس جمهور به عنوان رئیس هیأت امنا، معاون برنامه ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور، وزیر امور اقتصادی و دارایی، وزیر کار و امور اجتماعی، وزیر نفت، رئیس کل بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، دادستان کل کشور و دو نفر نماینده از کمیسیون­ های اقتصادی و برنامه و بودجه و محاسبات (به انتخاب مجلس شؤرای اسلامی)، مشغول به کار شود.

معادل 20٪ از منابعی که از صادرات نفت و فرآورده ­های آن و گاز و میعانات گازی حاصل می ­شود، به صندوق توسعهٔ ملی اختصاص می ­یابد. حساب­ های صندوق تنها در بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نگهداری می شوند و اصل و سود مبالغ پرداختی از صندوق برای برنامه های توسعه به حساب صندوق واریز می گردد تا بتوان مجددا آنها را در جهت اهداف صندوق به کار برد.

باید خاطر نشان کرد که هرچند با پایان دولت هفتم و هشتم برخی این طور پنداشتند که حساب ذخیرهٔ ارزی بسته صندوق ذخیره ارزی چیست؟ شده است و دیگر فعالیتی ندارد، لیکن حساب مذکور همچنان باز است و ارتباطی به دولت­ ها ندارد و هرگاه دولت مازادی بر هزینه ها داشته باشد به این حساب واریز می کند.

متأسفانه، با اینکه باید از وجوه موجود در حساب ذخیره ٔ ارزی و صندوق توسعهٔ ملی برای ایجاد ثبات و مقابله با نوسانات قیمت نفت و ارز استفاده شود، اما عملاً در هزینه های جاری دولت صرف می شود و از آنجایی که بازپرداخت وجوه کار دشواری است، این حساب هم نتوانست راهی در پیشبرد اهداف خود داشته باشد.