سرریز نوسان نرخ ارز بر بازار سرمایه در ایران
نوسان نرخ ارز به عنوان یکی از مهمترین فاکتورهای اقتصادی همواره بر رفتار عرضه و تقاضای بازیگران فعال در بازارهای مالی اثرگذار بوده است. نظام مدیریت نرخ ارز شناور مدیریت شده در کشور و سهم قابل توجه صنایع وابسته به نرخ ارز از ارزش کل شاخص بازار سرمایه، اهمیت تبیین سرریزی میان دو بازار را نمایان می سازد. این مقاله به بررسی همبستگی پویای شرطی و سرریز نوسان نرخ ارز بر بازار سرمایه با استفاده از سه مدل گارچ چند متغیره در یک دوره دوازده ساله منتهی به سال 1395 می پردازد. هدف این پژوهش تبیین نحوه اثرگذاری شوک های بازار ارز و شدت سرریزی نوسانات آن بر بازار سرمایه است. این امر می تواند نقش مهمی برای تصمیمات سرمایه گذاران، تحلیل گران بنیادین و نهادهای حاکمیتی ایفا نماید. نتایج این پژوهش مؤید وجود پایداری کوتاه مدت منفی و پایداری بلندمدت مثبت شوک های نرخ ارز بر بازدهی بازار سرمایه است. همچنین سرریزی نوسان به صورت نامتقارن و مثبت از بازار ارز بر بازار سرمایه تأیید می شود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Exchange Rate Volatility Spillovers to Iran Capital Market
نویسندگان [English]
- Hosein Mohseni 1
- Mahdi Sadeghi Shahdani 2
The exchange rate volatility as an important factor will affect the behaviour of supply and demand of financial markets participants. The importance of the spillover explanation between the two markets comes from managed floating exchange rate system in Iran and the large portion of the foreign currency-dependent industries in the capital market. This paper examines the dynamic conditional correlation and volatility spillover of the exchange rate on the capital market using three multivariate GARCH models in a 12-year period ending in 2016. The purpose of this study is to explain the effect of shocks and the spillover of the currency market on the Iranian capital market. This could play an important role in investors' decisions, fundamental analysts and also sovereign institutions. The results confirm the existence of negative short-term and positive long-term sustainability of exchange rate shocks on capital market returns. Also, the asymmetric and positive volatility spillover to the Iranian capital market was confirmed.
بازارهای مالی یکی از اساسی‌ترین بازارهای هر کشور هستند. بازار اوراق بهادار و بازار ارز از بخش‌های حساس بازار مالی هستند. این دو بازار به سرعت از نوسانات و دورهای تجاری در اقتصاد تأثیر پذیرفته و تغییرات اقتصادی را به سرعت منعکس می‌نمایند. در عین حال، آشفتگی در یک یا هر دو بازار به ایجاد نگرانی در میان سیاست‌گذاران بازارها می‌انجامد. تعاملات اوراق ارزی و بازار سرمایه پویا بین این دو بازار پژوهشگران، سیاست‌گذاران و نیز تحلیل‌گران را به انجام تحلیل‌های دقیق و مشروح تشویق نموده است. در این مطالعه با استفاده از روش GARCH تأثیر نوسانات بازار ارز و نوسانات بازار سهام صنایع تبدیلی کشاورزی بر روی یکدیگر و بر این بازارها بررسی شد. برای این منظور از داده‌های هفتگی از فروردین سال 1385 تا پایان دی ماه سال 1392 استفاده گردید. نتایج تحقیق نشان داد که نوسانات گذشته بازار ارز بر نوسانات جاری این بازار مؤثر است. شوک‌های گذشته در بازار ارز بر نوسانات بازار صنایع قند و شکر و خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها در دوره جاری اثرگذار است. همچنین اوراق ارزی و بازار سرمایه شوک‌های گذشته در بازار قند و شکر می‌تواند بر نوسانات جاری شاخص این صنعت و بازار ارز و شاخص صنعت خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها اثرگذار باشد. از آنجا که تغییرات نرخ ارز بر درآمدها و هزینه‌های این صنایع اثرگذار است، بنابراین جلوگیری از نوسانات در بازار ارز و ثبات در این بازار از طریق تعادل درعرضه و تقاضا و کنترل بانک مرکزی و دستگاه‌های نظارتی در بازار ارز، مانع از بروز نوسان در این دو صنعت خواهد شد. همچنین پیشنهاد میشود سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران در اتخاذ سیاست های پولی و مالی به‌گونه‌ای عمل کنند که از ایجاد نوسان در بازارهای سرمایه و ارز جلوگیری شود.
وصول ارزی دولت سه برابر شده است/ برنامه‌ای برای افزایش نرخ سود اوراق دولتی نداریم
رئیس کل بانک مرکزی با بیان اینکه وصول ارزی دولت سه برابر شده است، گفت: در هفت ماه نخست امسال ۱۶ و نیم میلیارد دلار در سامانه معاملات نیمایی ارز معامله شده است.
به گزارش ایلنا و به نقل از صدا و سیما، علی صالح آبادی در گفتگوی ویژه خبری افزود: ارزش معاملات در سامانه نیمایی در مدت مشابه سال گذشته ۸.۸ میلیارد دلار بوده است.
وی گفت: در سال ۹۹ کل حجم معاملات ارزی در سامانه نیما؛ ۱۶ و ۷ دهم میلیارد دلار بود که تقریباً برابر با معاملات ارزی ۷ ماهه نخست امسال است.
صالح آبادی با بیان اینکه قابل پیش بینی بودن بازار ارز موجب آرامش این بازار میشود، درباره ارز ۴۲۰۰ تومانی یا بازار متشکل ارزی هم افزود: سال گذشته کل حجم معاملات در این بازار ۱۰ میلیارد دلار بود، اما در هفت ماهه نخست امسال؛ ۹ و نیم میلیارد دلار ارز به کالاهای اساسی اختصاص داده و معامله شده است.
وی گفت: با توجه به مجوزهای جداگانه‌ای که داشتیم حدود یک و نیم میلیارد دلار بیش از مصوبه مجلس به کالاهای اساسی ارز ۴۲۰۰ تومانی اختصاص دادیم.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: یک و نیم میلیارد دلار نیز افزون بر ارز اختصاص داده شده به کالاهای اساسی، برای واردات واکسن پرداخت کردیم.
صالح آبادی افزود: وصول ارزی دولت در هفت ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته؛ سه برابر شده است.
وی گفت: بیشترین ارزی که در سامانه نیما استفاده شد برای واردات مواد اولیه، کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای بوده است و در ماه‌های آینده نیز پیش بینی بسیار خوبی برای معاملات نیمایی داریم.
صالح آبادی افزود: فروش دولت و دسترسی آن به منابع ارزی بهبود یافته است.
وی با بیان اینکه بازار متشکل ارزی از ابتدای آبان ۹۸ کار خود را آغاز کرد و روز به روز به عمق این بازار افزوده شد، گفت: در سال ۹۸ هم ۵۰ میلیون دلار در سال ۹۹ برابر ۷۰۰ میلیون دلار و در هفت ماهه نخست امسال یک و یک دهم میلیارد دلار؛ حجم معاملات اسکناس در این بازار بوده است.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: بانک مرکزی بازار گردان بازار ارز است، اما هیچ گونه عرضه‌ای در این بازار نداریم و خود صادرکنندگان؛ ارز حاصل از صادرات را در بازار عرضه میکنند.
صالح آبادی با بیان اینکه بازار ارز و عرضه و تقاضا در آن متعادل است، اضافه کرد: زمانی که نیاز باشد بانک مرکزی به عنوان بازارگردان در بازار حضور می‌یابد، اما در این مدت نیاز بسیار محدودی برای حضور بانک مرکزی در بازار وجود داشته و از منابع ارزی بانک مرکزی استفاده چندانی نشده است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا نرخ هدف گذاری شده‌ای برای ارز دارید؟ گفت: اگر بازار نیاز به عرضه داشته باشد؛ عرضه می‌کنیم و اگر نیاز به تقاضا داشته باشد؛ تقاضا می‌کنیم و بانک مرکزی اهداف و سیاستهای ویژه‌ای در این زمینه دارد، اما تلاش می‌کنیم بازار؛ خودش را مدیریت کند.
صالح آبادی افزود: تعیین نرخ ارز در بازار به عوامل متعدد اقتصادی بستگی دارد و به عنوان بانک مرکزی به تعادل بازار و وارد شدن ارز حاصل از صادرات غیرنفتی به چرخه تجاری کشور کمک می‌کنیم.
وی گفت: از شرکتهای صرافی و بانکها که در تعادل بازار ارز؛ نقش بسیار مهمی دارند؛ به ویژه صادرکنندگان که ارز خود را به چرخه تجاری کشور باز می‌گردانند؛ قدردانی می‌کنیم.
رئیس کل بانک مرکزی با بیان اینکه صادرکنندگان؛ عرضه کنندگان خوبی در بازار ارز هستند، افزود: سیاست ما در بازار ارز؛ تداوم عرضه در بازار از محل صادرات نفت، میعانات و صادرات غیر نفتی است و با همکاری صادر کنندگان بر آن نظارت داریم.
صالح آبادی گفت: در واردات؛ رفع تعهد ارزی وارد کنندگان و توسعه و تعاملات برای داشتن بازار ارز خوب و متعادل؛ از سیاستهای مهم ماست.
وی با بیان اینکه ارز ۴۲۰۰ تومانی موجب تقاضای مازاد بر نیاز در بازار ارز میشود، افزود: این از معضلات ارز ۴۲۰۰ تومانی است.
صالح آبادی گفت: به میزان نیاز وزارت جهاد کشاورزی و وزارت بهداشت و درمان در چارچوب قانون بودجه؛ ارز اختصاص داده‌ایم، البته با توجه به برخی مجوزها؛ این رقم بیش از میزان مصوب مجلس است.
وی افزود: هیچ کم و کسری در ارز ۴۲۰۰ تومانی و تخصیص آن نداریم.
رئیس کل بانک مرکزی گفت: حفظ ارزش پول ملی به بازار ارز، تورم و دیگر عوامل اقتصادی بستگی دارد.
صالح آبادی افزود: کسری بودجه دولت موجب افزایش پایه پولی به دلیل برداشت از بانک مرکزی میشود که تورم را در پی دارد.
وی گفت: ناترازی منابع بانکها و اضافه برداشت آنها از بانک مرکزی نیز از دیگر علل تورم است.
صالح آبادی افزود: البته داراییهای مسدود بانک مرکزی که بانک مرکزی آنها را خریداری و تبدیل به ریال می‌کرد و در اختیار دولت می‌گذاشت؛ در گذشته از علل دیگر بروز تورم بود.
وی گفت: اکنون از مهمترین دغدغه‌های ما برای مهار تورم؛ ناترازی منابع بانکها و اضافه برداشت آنها از بانک مرکزی است.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: برای از بین بردن ناترازی‌ها و اضافه برداشت‌ها؛ برنامه ریزی کرده‌ایم که یکی از راهکارهای آن؛ فروش اموال مازاد بانک هاست.
صالح آبادی گفت: با توجه به اینکه در سامانه مهتاب؛ بانکها اموال خود را اعلام میکنند، اما در بانک مرکزی هم کارگروهی را تشکیل می‌دهیم که بر اساس آن؛ بانکها اموال مازاد خود را مشخص کنند و برنامه واگذاری این اموال را به بانک مرکزی ارائه دهند.
وی افزود: کمک به بانکها برای کاهش معوقات آنها، عمق بخشیدن به بازار بین بانکی و عملیات بازار باز، انضباط بانکها، کنترل رشد ترازنامه بانکها، اعتبارسنجی در سیستم بانکی و تبدیل دستکم سه درصد منابع سپرده‌ای بانکها به اوراق برای مقابله با کمبود نقدینگی؛ از سیاستهای ما برای حل مسئله ناترازی منابع بانک هاست.
صالح آبادی در پاسخ به اینکه اضافه برداشت بانکها از بانک مرکزی چقدر است؟ گفت: این رقم برای هر روز متفاوت و برخی بانکها که در آنها ناترازی؛ مزمن شده و بانک مرکزی برای آن بانک؛ سرپرستی تعیین کرده، اضافه برداشت‌ها انباشته شده است و ادامه دارد.
وی افزود: روز گذشته آمار اضافه برداشت بانکهای دولتی؛ صفر شد و بیشترین اضافه برداشت‌ها مربوط به بانکهای غیردولتی بود.
رئیس کل بانک مرکزی گفت: برنامه‌ای برای افزایش نرخ سود اوراق دولتی نداریم.
صالح آبادی افزود: اوراق دولتی که از ابتدای سال به ویژه در ماه‌های اخیر منتشر شده بود تا پایان شهریور متوقف شد و در ماه مهر هیچ اوراقی به وسیله دولت فروخته نشده است.
وی گفت: از ابتدای سال؛ در کل ۴۳ هزار میلیارد تومان اوراق دولتی در بازار بین بانکی به بانکها فروخته شد.
صالح آبادی افزود:، چون بانکها موظفند سه درصد از منابعشان را به خرید اوراق اختصاص دهند؛ این اوراق به آسانی فروش رفت.
وی گفت: نرخ تورم در مهر به شش و ۷ دهم درصد رسید و تورم نقطه به نقطه در حال کاهش است.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: برنامه ما برای بازار سرمایه؛ تعامل با این بازار و وزارت اقتصاد و دارایی است تا تعادل در بازار سرمایه حفظ شود.
صالح آبادی گفت: تسهیلاتی که نظام بانکی به سیستم کارگزاری برای خرید اوراق بهادار می‌دهد و راه اندازی صندوقهای بازارگردانی به وسیله بانکها ازجمله حمایت‌های بانک مرکزی از بازار سرمایه است.
وی افزود: در گذشته بانک مرکزی برای ارائه تسهیلات به سیستم کارگزاری محدودیت قائل بود، البته ما نیز تا سطحی تسهیلات می‌دهیم که به تولید لطمه وارد نشود.
صالح آبادی گفت: به بانکها اجازه دادیم صندوقهای بازارگردانی داشته باشند و بر اساس مصوبه شورای عالی پول و اعتبار؛ این صندوق‌ها جزو سرمایه گذاری‌های مجاز بانکها تلقی میشوند.
وی افزود: تسهیلات به شرکتهای سرمایه گذاری و هُلدینگ بر اساس چارچوب‌هایی پرداخت میشود تا بانکها بتوانند شرکت تأمین سرمایه داشته باشند.
رئیس کل بانک مرکزی گفت: از دولت و مجلس می‌خواهیم بودجه را ناتراز نبندند و اعداد درآمدی و هزینه‌ای به طور کامل واقعی باشد.
صالح آبادی با بیان اینکه دولت می‌تواند از محل مالیات‌ها، درآمد جدید برای جبران کسری بودجه داشته باشد، افزود: از مجلس می‌خواهیم قوانین مربوط به مالیات بر جمع درآمد را زودتر تصویب کند.
وی گفت: قانون جدید چک؛ بسیار خوب است و اعتبار را به چک‌ها بازگردانده و موجب شده است حجم چک‌های برگشتی؛ کاهش یابد و بر اساس قانون جدید چک؛ ۱۷ وظیفه بر عهده بانک مرکزی قرار داده شده است که ۱۱ مورد را اجرا کرده‌ایم.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: چک الکترونیکی، چک موردی و اعتبار چک و … از مواردی است که هنوز عملیاتی نشده است و تلاش می‌کنیم تا پایان سال برخی از آنها اجرایی شود، اما برخی مانند چک الکترونیک؛ زمان بر است.
صالح آبادی گفت: در بحث بانکداری دیجیتال؛ در سیستم بانکی تلاش می‌کنیم دسترسی مردم به نظام بانکی تسهیل شود و بسته خدمات گوناگون بانکی در گوشی‌های تلفن همراه وجود داشته باشد، البته بخشی از این کار انجام شده است.
وی با بیان اینکه از بحث‌های جدی در مهار تورم؛ هدایت سرمایه‌ها به سمت تولید و حکمرانی ریال است، افزود: ۷۰ درصد تسهیلات بانکی برای سرمایه در گردش و بخش عمده‌ای از این تسهیلات به بخش صنعت و معدن اختصاص می‌یابد.
صالح آبادی با بیان اینکه نظارت بر مصرف درست تسهیلات بانکی از راهکارهای ما برای مهار تورم است، گفت: تأمین منابع مالی برای دولت و تخصیص بهینه منابع در اقتصاد؛ وظیفه‌های اصلی نظام مالیاتی است.
وی افزود: نظام‌های مالیاتی تعیین میکنند سرمایه‌ها به چه سمتی حرکت کنند، زیرا به طور معمول فعالیتهای غیرمولد دارای مالیات‌های زیادی هستند و فعالیتهای مولد؛ مالیات‌های کمی دارند.
رئیس کل بانک مرکزی گفت: نظام مالیاتی ما به قانون جدید نیاز دارد که البته این قانون در حال آماده شدن برای تصویب است.
صالح آبادی افزود: اکنون اطلاعات سرمایه‌های ریالی در اختیار سازمان امور مالیاتی قرار می‌گیرد، اما تا قانون نباشد؛ نظام مالیاتی نمی‌تواند از این سرمایه‌ها مالیات دریافت کند.
وی گفت: وجوه بانکی را در بانک مرکزی رصد می‌کنیم و به اطلاعات هزینه کرد تسهیلات دسترسی داریم، البته زیرساخت‌ها باید به روز و تکمیل شود.
صالح آبادی با بیان اینکه در قانون آمده است ۲۰ درصد منابع سپرده‌های بانکی باید به بخش مسکن اختصاص یابد، افزود: ما این موضوع را دنبال می‌کنیم.
وی گفت: یک بخش قانون جهش تولید مسکن؛ گرفتن تسهیلات از بانک هاست، اما ایجاد صندوقهای املاک و مستغلات و تجمیع بازپرداخت‌های مسکن مهر برای قانون جهش تولید مسکن نیز از راهکارهای دیگر است.
رئیس کل بانک مرکزی افزود: دولت؛ زمین و مجوز را در اختیار دارد و سرمایه گذاران بخش خصوصی می‌توانند با دریافت زمین و مجوز در بخش مسکن سرمایه گذاری کنند.
صالح آبادی گفت: اگر بر عملکردها نظارت عمومی داشته باشیم؛ بسیاری از مسائل حل میشود.
وی با بیان اینکه به سمت شفاف سازی حرکت می‌کنیم، افزود: یکی از محورهای اصلاح نظام بانکی؛ اصلاح نگاه نظارتی بانک مرکزی به بانکها و بازتعریف رابطه بانکها با بانک مرکزی است.
صالح آبادی گفت: نظارت‌های گذشته بانک مرکزی؛ نظارت‌های مبتنی بر ریسک نبوده است، زیرا اگر مؤسسه‌ای ریسک بالاتری دارد باید متناسب با آن نوع؛ نظارت بر بانک یا مؤسسه تعریف شود.
آشنایی کامل با بازارهای مالی و انواع آن
بازار مالی، واژهای است که در بسیاری از بازارها به کار میرود. به بازارهایی که در آنها تجارت، خرید و فروش انجام میشود، بازار مالی میگویند. معاملات اوراق بهادار مانند: اوراق سهام، اوراق قرضه، ارز و… در بازارهای مالی انجام میشود. از ویژگیهای این بازار میتوان به مشخص بودن قیمت و قوانین مربوط به هزینه معاملات اشاره کرد. قیمت اوراق بهادار در بازارهای مالی با توجه به عرضه و تقاضا تعیین میشود. با استفاده از بازارهای مالی ، شرکتها سرمایه مورد نیاز خود را برای انجام فعالیتهای جدید تامین میکنند.
زمانی که از بازارهای مالی صحبت میشود، اولین گزینه ای که به ذهن ما می‌رسد، بازار بورس و اوراق بهادار است، در صورتی که بازارهای مالی متعددی نیز مانند: بازار بورس، بازار طلا، بازار پول، بازار مسکن و… وجود دارد. یکی از راههای سرمایهگذاری، خرید دارایی های مالی است. از انواع داراییهای مالی میتوان به: سپردهگذاری در بانکها، صندوقهای بازنشستگی و انواع بیمهنامهها اشاره کرد.
بازارهای مالی بر اساس معیارها
بازارهای مالی بر اساس معیارها به سه دسته تقسیم میشوند:
- طبقهبندی بر اساس نوع دارایی
- طبقهبندی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
- طبقهبندی بر اساس سررسید تعهدات مالی
1- بازار مالی بر اساس نوع دارایی
بازار مالی بر اساس نوع دارایی به چند دسته تقسیم میشود. بازار سرمایه نیز بخشی از این بازارها میباشد. نمونه‌ای از این بازارها عبارتند از:
بازار سهام: که در آن، سهام شرکتها عرضه میشود.
بازار اوراق بدهی: بازاری که در آن، داد و ستد ابزارها با درآمد ثابت صورت می‌گیرد.
بازار ابزارهای مشتق: بازار معاملات ابزارهای مبتنی بر دارایی های مالی يا فيزيكی (كه از آن جمله میتوان به قرارداد اختيار معامله و قرارداد آتی اشاره كرد) میباشد.
در ادامه به طور کامل بازارهای مالی را به شما معرفی می‌کنیم.
2- بازار مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار
بازارهای مالی بر این اساس به دو بازار اولیه و بازار ثانویه تقسیم میشوند.
بازار اولیه (Primary Market)
بازاری است که در آن داراییهای مالی خود با منابع بلندمدت را می‌توانید مبادله کنید. در این بازار، فروشنده اوراق بهادار با فروش این اوراق، وجه مورد نیاز خود را به دست می‌آورد.
بازار ثانویه (Secondary Market)
در این بازار، اوراق بهاداری که قبلاً منتشر شده، خرید و فروش میشوند. این بازار، سبب میشود که افراد از فروش اوراق خود و تبدیل آن به نقدینگی اطمینان یابند؛ همچنین این بازار، قیمت سهام‌های منتشر شده به عنوان عرضه اولیه را نیز مشخص می‌کند.
بازار ثانویه به دو دسته تقسیم می شود:
بازار سازمان یافته بورس اوراق بهادار (Stock Market)
بازار رسمی سرمایه است که در آن خرید و فروش سهام شرکتها و اوراق قرضه مؤسسات دولتی و خصوصی انجام میشود. بازار بورس اوراق بهادار نیز در این بازار قرار می‌گیرد. قیمت سهام در این بازار، با توجه به عرضه و تقاضا تعیین میشود.
بازار فرابورس (Over the Center Market)
دومین بازار سرمایه ایران، بازار فرابورس میباشد. این بازار همانند بازار بورس است، با این تفاوت که شرایط پذیرش در آن راحت تر از بازار بورس میباشد. این بازار به چهار دسته بازارا ول، بازار دوم، بازار پایه (زرد، نارنجی و قرمز) و بازار سوم تقسیم میشود.
برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه بازار فرابورس و تفاوت آن با بازار بورس به مقاله تفاوت بورس و فرابورس مراجعه کنید.
3-بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی
بازار پول
بازار پول، بازاری برای داد و ستد پول و ديگر داراییهای مالی جانشین نزدیک به پول (كه سررسيد كمتر از يك سال دارند) می باشد؛ همچنین از بازار پول، میتوان با عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه‌مدت با ریسک کم در عدم پرداخت، نقدشوندگی و ارزش اسمی بالا نام برد.
در ادامه بازار پول را به طور کامل توضیح خواهیم داد.
انواع بازارهای مالی
بازارهای مالی به دو دسته تقسیم میشوند:
1 – بازار سرمایه (Capital market)
2 – بازار پولی (Money market)
بازار سرمایه (Capital market)
بازار سرمایه، نمونه‌ای از بازارهای مالی است که در آن داد و ستد ابزارهای مالی با سررسید بیشتر از یک سال و همچنین داراییهای که سررسید ندارند، انجام میشود. بازار سرمایه از مهمترین بازارها برای پس‌انداز و تأمین سرمایه شرکتها میباشد. از متداول‌ترین شکل مبادله مالی در بازار سرمایه، تامین مخارج مالی دولت میباشد.
ابزارهای بازار سرمایه
بازار سرمایه از دو ابزار برای داد و ستد استفاده می‌کند: ابزارهای تامین مالی دراز مدت و ابزارهای ویژه مدیریت خطر
ابزارهای تامین مالی دراز مدت
این ابزارها در بازارهای مالی به چند دسته تقسیم میشوند که در ادامه هرکدام را به طور کامل توضیح خواهیم داد.
سهام: بخشی از داراییهای یک شرکت یا واحد تولیدی است که دارندگان آن به اندازه سهمی که خریداری کرده اند، مالک آن شرکت میشوند.
سهام عادی: نوعی ابزار سرمایهگذاری است که نشانگر مالکیت دارندگان آن میباشد و به دو دسته سهام بانام و سهام بی نام تقسیم میشود.
سهام ممتاز: اوراق بهاداری است که دارندگان آن با توجه به درآمد و دارایی شرکت، در آن شریک میشوند. زمانی که قیمت سهام عادی بیشتر باشد، این سهام انتشار پیدا می‌کند.
اوراق قرضه: اسنادی هستند که به موجب آن، شرکت موظف است سالانه، سودی را به دارندگان آن پرداخت کرده و در زمان سررسید، اصل مبلغ را پرداخت کند.
اوراق مشارکت: اوراقی با سود علی‌الحساب است که در آن، شرکت متعهد میشود طی زمان مشخصی، سود و اصل پول را پرداخت کند.
ابزارهای ویژه مدیریت خطر
مقابله با ریسک ناشی از نوسانات قیمتی از کارکردهای مهم بازار سرمایه است. این کارکرد از طریق به کارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام میشود. معامله گران این ابزارها، با پذیرش هزینه‌ای کم، از ریسک زیاد نوسان قیمت جلوگیری کرده و آن را به سایر سرمایه‌گذاران منتقل میکنند.
از مهمترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه که جزء بازارهای مالی میباشد، می توان به قرارداد اختیار معامله اشاره کرد. اختیار معامله، قراردادی بین خریدار و فروشنده است. در این قرارداد، خریدار حق خرید یا فروش مقداری معینی از دارایی درج شده در قرارداد را دارد. به عبارت دیگر، در این قرارداد، خریدار به ازای پرداخت هزینه حق معامله، دارایی درج شده در این قرارداد را خریداری کرده و در زمان مشخص و به قیمت تعیین شده، حق خرید و فروش آن را دارد.
از دیگر ابزارهای مشتق بازار سرمایه میتوان به قرارداد تحویل آتی اشاره کرد. در این قرارداد، تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با قیمت و زمان مشخص، تنظیم میشود. همچنین طبق این قرارداد، خریدار، مقدار مشخصی از یک کالا را با قیمت معینی از فروشنده تحویل می‌گیرد و فروشنده متعهد میشود این کالا را در زمان مشخص به خریدار تحویل دهد. تسویه قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالا میباشد.
بازار پولی (Money market)
بازاری است که در آن به داد و ستد پول و داراییهای دیگر (که سررسید آنها کمتر از یک سال است) می‌پردازند؛ همچنین ابزار مالی کوتاه مدت با ریسک کم و نقدشوندگی بالا نیز میباشد. این بازار با استفاده از ابزارها امکان نقدشوندگی را در مدت کم و به میزان مطلوب برای اشخاص و معامله گران فراهم می‌کند.
محل خاصی برای بازار پول در نظر گرفته نشده است. بطور کلی بانکها و موسسات غیر بانکی که در آنها داد و ستد ابزارهای مالی انجام میشود، بازار پول را تشکیل می‌دهند.
نهادهای بازار پول
بانک مرکزی و دیگر بانکها از قبیل، بانکهای تجاری و مؤسسات اعتباری غیربانکی از مهمترین نهادهای بازار پول به شمار می‌آیند. علاوه بر بانکها، شرکتهای تجاری، موسسات دولتی، صندوقهای سرمایهگذاری، کارگزاران و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران نیز در این بازار نقش مهمی ایفا میکنند.
ابزارهای بازار پول
اسناد خزانه: اوراق بهادار کوتاه مدتی هستند که توسط دولت منتشر میشوند و سررسید آنها سه ماه، شش ماه و یا یک سال میباشد. این اسناد هنگام فروش، کمتر از قیمت اسمی به فروش می رسند. این اوراق توسط بانک مرکزی منتشر میشود. اسناد خزانه، دارای ریسک کمتری هستند. در نتیجه، موسساتی که به دنبال سرمایهگذاری موقت در مکانی مطمئن هستند، این اسناد را خریداری میکنند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه مقاله اسناد خزانه را مطالعه نمایید.
پذیرش بانکی: از جمله ابزارهای قدیمی و کوچک (به لحاظ حجم و مبلغ) پذیرش بانکی میباشد. این ابزار برای تأمین مالی کالاهایی که هنوز از فروشنده به خریدار منتقل نشده ند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اوراق تجاری: اوراق قرضه کوتاه مدت با سررسید کمتر از یک سال می‌باشند. این اوراق، توسط شرکتهای مالی و غیرمالی منتشر میشوند. اوراق تجاری، روشی برای تأمین مالی شرکتها و همچنین به عنوان سرمایه میان مدت و کوتاه مدت مورد استفاده قرار می‌گیرند.
گواهی سپرده: از جدیدترین و مهمترین ابزارهای بازار پول و همچنین از مهمترین منابع تأمین مالی بانکهای تجاری به شمار میرود. در واقع، گواهی سپرده سندی است که توسط بانک منتشر میشود. این نوع سرمایهگذاری دو مزیت عمده دارد:
- سرمایه‌گذار می‌تواند بازده پول خود را به دقت محاسبه کند.
- زمان سررسید اصل و بهره گواهی نیز مشخص است.
گواهی‌های سپرده به دو بخش قابل انتقال و غیرقابل انتقال تقسیم میشوند. دارنده گواهی سپرده قابل معامله، می‌تواند آن را قبل از تاریخ سررسید در بازار به فروش برساند. به همین دلیل، این گواهی‌ها از نقدشوندگی بالایی برخوردار هستند. گواهی‌های غیرقابل مبادله، قابل فروش مجدد نیستند و دارندگان آنها در صورت نیاز به وجه نقد، تنها با مراجعه به موسسه سپرده‌پذیر و با پرداخت جریمه در نظر گرفته، می‌توانند سپرده خود را از مؤسسه خارج کنند.
ساختار بازار سرمایه کشور
ساختار بازار سرمایه به زیرمجموعه های زیر تقسیم میشود:
- سازمان بورس و اوراق بهادار
- شورای عالی بورس
- شركت بورس اوراق بهادار
- شركت بورس كالای ايران
- شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه
- نهادهای مالی شركت مديريت فناوری بورس تهران
1.سازمان بورس و اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار، اولین نهاد مربوطه به بازار سرمایه در نظر گرفته میشود. این سازمان در سال ۱۳۴۰ تأسیس شد و مؤسسه‌ای غیردولتی است که دارای حقوقی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سایر درآمدها اداره میشود.
2. شورای عالی بورس و اوراق بهادار
شورای عالی بورس و اوراق بهادار، برای ساماندهی و توسعه بازار بورس و اوراق بهادار و همچنین نظارت عالیه بر اجرای قانون بورس و اوراق بهادار، تشکیل شده است.
از وظایف مهم شورای عالی بازار سرمایه میتوان به تصویب سیاستهای کلان و خط مشی بازار و همچنین اعمال نظارت بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار اشاره کرد.
3.شركت بورس اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار تهران در سال ۱۳۴۶ با عنوان ابزارهای متکی به بازار آزاد تأسیس شد. این شرکت به منظور تشویق بخش خصوصی برای حضور در اقتصاد تشکیل شد. مأموریت اصلی این شرکت، ایجاد بازاری منصفانه و شفاف با ابزارهای متنوع میباشد؛ همچنین نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده را نیز در دستور کار خود قرار داده است.
4.شركت بورس كالای ايران
شرکت بورس کالای ایران در مهر ماه سال 1386 با ادغام سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران و بورس کالای کشاورزی، فعالیت خود را آغاز کرد. این بازار به چهار دسته تقسیم میشود:
1- بازار فیزیکی : در این بازار، انواع کالاهای قابل عرضه در بورس کالا مانند: مواد پتروشیمی، مواد شیمیایی، انواع مس، انواع مقاطع آهنی و. عرضه میشود.
2- بازار فرعی: کالاهایی مانند: ضایعات فلزی، املاک و . که در بازار فیزیکی پذیرش نمی‌شوند، در این بازار عرضه می‌گردند.
3- بازار مشتقه: در این بازار، قراردادهای اختیار معامله و آتی (که از نمونه های آن میتوان به آتی سکه و آتی زعفران اشاره کرد) معامله میشود.
4- بازار مالی: این بازار که قراردادهای سلف موازی استاندارد، گواهی سپرده کالایی و صندوق سرمایهگذاری کالایی و… در آن داد و ستد می‌گردد، نمونه ای از بازار بورس کالا می باشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بورس کالا به مقاله چگونه وارد بورس کالا شویم مراجعه کنید.
5.شركت سپرده گذاری مركزی اوراق بهادار و تسويه وجوه
سپردهگذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات)، شرکتی است که امور مربوط به ثبت، نگهداری، انتقال مالکیت اوراق بهادار و تسویه وجوه را انجام می‌دهد. این اوراق ارزی و بازار سرمایه شرکت از طریق افزایش کارایی پایاپای، تسویه معاملات و کاهش هزینه های معاملاتی، نقش مهمی برعهده دارد.
استفاده از اوراق گام در معاملات بورس کالا از هفته آینده فراهم می شود
رئیس‌کل بانک مرکزی گفت: امکان استفاده از ابزارهایی مانند اوراق گام نیز در معاملات بورس کالا از هفته آینده فراهم میشود.
به گزارش شبکه اطلاع رسانی راه دانا؛ علی صالح آبادی رئیس کل بانک مرکزی در این نشست تعاملی و هم‌اندیشی با تاکید بر حمایت بانکها از تولیدکنندگان و استفاده از ابزارهای بازار سرمایه در این زمینه تصریح کرد: با این روش، خریداران کالا از بورس می‌توانند از طریق اوراق گام اقدام به خرید کرده و فروشندگان نیز می‌توانند اوراق دریافت شده را در بازار ثانویه به فروش رسانده یا جهت خرید مواد اولیه منتقل کنند.
رئیس‌کل بانک مرکزی به مدیران عامل بانکها توصیه کرد: به منظور متنوع‌سازی روش‌های تأمین مالی، از طریق ضمانت اوراق منتشر شده توسط شرکتها در بازار سرمایه، نسبت به تأمین مالی بخش تولید اقدام کنند.
دکتر صالح‌آبادی تاکید کرد: خوشبختانه با برنامه‌های بانک مرکزی، تأمین مالی بنگاه‌های تولیدی از طریق اوراق گام که روشی غیرتورمی است به بیش از ۲۱ هزار میلیارد تومان رسید.
رئیس‌کل بانک مرکزی یکی از ابزارهای مهم تأمین مالی زنجیره‌ای را استفاده از اوراق گام یا گواهی اعتبار مولد دانست و گفت: با این روش، بنگاه تولیدی به جای اینکه از بانک، پول دریافت کند و با آن، مواد اولیه مورد نیاز خود را تأمین کند به صورت زنجیره‌ای، تأمین مالی شوند.
دکتر صالح‌آبادی گفت: این اوراق از اواخر سال ۱۳۹۹ راه اندازی شده و تا تیرماه امسال حدود ۸.۸ هزار میلیارد تومان استفاده شده است اما بانک مرکزی، مقررات این اوراق را در شورای پول و اعتبار تسهیل و یک بسته تشویقی ایجاد کرد و بانکها نیز دعوت شدند تا از این اوراق استفاده کنند.
رئیس‌کل بانک مرکزی با بیان اینکه خوشبختانه در دو ماهه اخیر بیش از ۱۳ هزار میلیارد تومان از این اوراق برای تأمین مالی بنگاه‌های تولیدی استفاده شده است گفت: به عبارتی در طول یک سال و نیم ۸.۸ هزار میلیارد تومان و در دو ماه اخیر ۱۳.۵ هزار میلیارد تومان از این اوراق برای تأمین مالی بنگاه‌ها استفاده شده است.
وی با بیان اینکه در ماه‌های آینده استفاده از اوراق گام سرعت بیشتری خواهد گرفت افزود: سال آینده ۲۰ درصد سرمایه در گردش مورد نیاز بنگاه‌ها از طریق این اوراق تأمین مالی شود. با این اقدام، ابزارها مالی در بازارهای سرمایه تعمیق پیدا می‌کند و می‌تواند کمک بزرگی به بخش تولید باشد و نیاز بنگاه‌ها به نقدینگی نیز کاهش پیدا می‌کند.
رئیس‌کل بانک مرکزی همچنین گفت: با مصوبه شورای پول و اعتبار و هیئت عامل بانک مرکزی اوراق گام به محض انتشار قابل تنزیل و معامله در بازار سرمایه است.
صالح‌آبادی افزود: این اوراق به وسیله بانک تضمین شده است و دارنده اوراق می‌تواند یا آن را تا زمان سررسید نزد خود نگه دارد و یا در صورت نیاز به نقدینگی می‌تواند آن‌را در بازار سرمایه تنزیل و پول خود را از بازار سرمایه دریافت کند.
وی افزود: فروشنده می‌تواند این اوراق را یا نزد خود نگه دارد و یا در صورت نیاز به نقدینگی آن اوراق ارزی و بازار سرمایه را در بازار سرمایه تنزیل کند و پول خود را از بازار سرمایه دریافت کند و در نهایت این اوراق در زمان سررسید، متعهد اوراق، وجه آن را به دارنده نهایی اوراق گام پرداخت خواهد کرد.
رئیس کل بانک مرکزی با بیان اینکه باید بتوانیم سازوکارها و ابزارهای در سیستم ایجاد کنیم که مردم بدون شناخت از یکدیگر بتوانند به یکدیگر در کسب و کارها اعتماد کنند افزود: هر قدر ابزارهای اعتباری در کشور توسعه یابد و نیاز به نقدینگی و پول کم شود و در عین حال چرخه‌های اقتصادی کشور به کار خود ادامه دهد، یک اتفاق اقتصادی مثبتی در کشور به لحاظ اقتصاد کلان رخ داده است.
صالح‌آبادی همچنین اجرایی شدن معافیت مالیاتی اوراق بهادار شبکه بانکی را نیز گامی مهم در جهت حمایت از تولید و بانکها دانست و گفت: طبق پیگیری‌های بانک مرکزی و صور بخشنامه مربوطه در سازمان امور مالیاتی، درآمد اشخاص حقوقی بابت سرمایهگذاری در اوراق صکوک و تمامی اوراق بهاداری که در چهارچوب قوانین و بر اساس ضوابط و مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر میشود، از جمله اوراق گواهی سپرده بانکی به‌موجب حکم تبصره (۱) ماده (۱۴۳) مکرر قانون مالیات‌های مستقیم مشمول مالیات به نرخ صفر هستند.
بر اساس این گزارش در ادامه این نشست تخصصی، رئیس‌کل بانک مرکزی، رئیس شورای هماهنگی بانکهای دولتی و نیمه دولتی و برخی مدیران عامل بانکها، مسائل و راهکارهای حل مشکلات شبکه بانکی را مورد بحث و بررسی قرار دادند.
در این جلسه همچنین اقدام بانک مرکزی در بازنگری مقررات ارزی بعد از ۱۰ سال، ارزنده اعلام شد و در راستای تعامل سازنده و بهبود عملکرد شبکه بانکی کشور به ویژه در حوزه ارزی، موضوعات مربوط به چگونگی انجام مقدمات فرآیند اتصال به شبکه بانکهای خارجی، راههای تسهیل تجارت خارجی و آمادگی کادر ارزی به منظور بهره‌گیری از روش‌های نوین پرداخت بین‌المللی و همچنین گشایش اعتبار اسنادی مورد تاکید مدیران ارشد شبکه بانکی قرار گرفت.
دیدگاه شما