ابلاغ دستورالعمل معاملات آتی به بورس انرژی
هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار دستورالعمل اجرایی معاملات بازار آتی در بورس انرژی ایران را تصویب کرد تا از این رهگذر سرمایه‌گذاران امکان معامله روی ابزارهای مالی در حوزه حامل‌های انرژی را داشته باشند
محسن خدابخش - معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس و اوراق بهادار، گفت: ابلاغ دستورالعمل معاملات آتی در بورس انرژی منجر به افزایش سطح پیش‌بینی پذیری در خصوص فراورده‌های هیدروکربوری و به دنبال آن افزایش سوددهی و شفافیت بیشتر شرکت‌های تولیدکننده حامل‌های انرژی می‌شود.
وی اضافه کرد: زیرساخت‌های مقرراتی بورس انرژی برای این معاملات فراهم شده و هم‌اکنون این شرکت در حال تجهیز زیرساخت‌های فنی خود برای اجرایی کردن بازار آتی است.
خدابخش درباره مزایای این امکان در معاملات بورس انرژی گفت: یکی از برنامه‌های بورس انرژی ایران در راستای پاسخگویی به نیازهای سرمایه‌گذاران راه‌اندازی بازار معاملات قراردادهای آتی بود که پیشنهادات بورس انرژی بررسی و تصویب شد.
به گفته وی اکنون با ابلاغ این دستورالعمل و آغاز به کار معاملات آتی در بورس انرژی امکان بهره‌مندی عرضه‌کنندگان، خریداران و سرمایه‌گذاران از این بازار فراهم می‌شود و متقاضیان می‌توانند از منافع ناشی از کشف قیمت در بورس انرژی بهره‌مند شوند.
معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس با اشاره به کارکردهای بسیاری که بازار آتی برای عرضه‌کنندگان و خریداران دارد، اضافه کرد: پوشش ریسک نوسانات قیمت کالاها با نوسانات بالای قیمتی، تضمین معاملات توسط اتاق پایاپای و درنتیجه کاهش ریسک نکول، دوسویه بودن بازار و وجود اهرم از مهمترین نکات این بازار است.
نایب رییس هیئت‌مدیره سازمان عنوان کرد: بورس انرژی ایران همواره به‌دنبال گسترش ابزارهای مرتبط با حوزه‌های فعالیتی خود بوده و پیشنهادهایش را به سازمان ارائه می‌کند و سازمان بورس و اوراق بهادار نیز در راستای توسعه ابزارهای جدید پس از بررسی، ابزارهای مناسب را به تصویب رسانده است.
خدابخش گفت: معاملات آتی، معاملاتی پیچیده و همراه با ریسک‌هایی بالاتر از خرید و فروش سهام است که لازم است سرمایه گذاران به آن توجه داشته باشند.
وی در پایان راه‌اندازی بازار آتی در بورس انرژی را فرصتی تاریخی برای وزارت نفت، شرکت‌های تابعه آن و صاحبان صنایع پالایشی و پتروشیمی دانست تا بتوانند از ظرفیت‌های این بازار برای مدیریت و پوشش ریسک، شفافیت و افزایش سودآوری استفاده کنند.
شرکت کارگزاری بهمــن Bahman Brokerage Co.
بورس انرژی ایران، به عنوان یک بورس کالایی، تشکلی خودانتظام است که امکان انجام معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر آن را فراهم می آورد. از مزایای سرمایه‌گذاری در بورس انرژی، دریافت تضمینی کالای خریداری شده و تسویه روزانه به همراه شفافیت در سفارشات خرید و فروش، کم شدن ریسک خرید و فروش، معاملات بر اساس استانداردهای شفاف، کم شدن برخی هزینه‌های سربار مثل هزینه‌های حمل و نقل است.
پذیرش مشتریان
قبل از انجام معامله در بورس انرژی نیاز به دریافت کد سهامداری است.
مراحل دریافت کد سهامداری در بورس انرژی:
- تکمیل فرم درخواست کد مشتریان حقوقی
- تکمیل فرم احراز هویت مشتریان حقوقی
- تکمیل فرم بیانه ریسک
- ارائه مدارک شرکت از جمله اساسنامه، شناسنامه ملی، شرکت‌نامه، آگهی روزنامه رسمی در خصوص تأسیس و آخرین تغییرات آن، آگهی آخرین تغییرات مدیران و صاحبان امضای مجاز، ترکیب سهامداران، مالکان یا شرکاء بالای ده درصد، مؤسسان، اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل، بازرسان، حسابرسان و نشانی اقامتگاه آنها.
- ارائه اصل مدرک شناسایی صاحبان امضای مجاز و اعضای مزایای بورس انرژی ایران هیئت مدیره شامل شناسنامه و کارت ملی و کپی تمام صفحات مدارک مذکور
نحوه انجام معاملات
- - تهیه پیش فاکتور توسط کارگزاری و اعلام درخواست خرید و ثبت درخواست خرید مشتری در سیستم معاملات بورس انرژی و دریافت درخواست جدید مهمور به مهر و امضای مشتری جهت ارائه به واحد بازرسی
- - واریز ده درصد از ارزش قرارداد توسط مشتری به حساب شرکت سپرده‌گذاری مرکزی بر اساس پیش‌فاکتور صادره از کارگزاری
- - تایید درخواست تغییر کارگزار و صدور اجازه ورود به تالار معاملات در ساعت مقرر توسط شرکت سپرده‌گذاری پس از دریافت پیش‌پرداخت و چک کردن سهمیه‌ی مشتریان
- - ثبت درخواست خرید محصول توسط معامله‌گر کارگزاری رأس ساعت ذکر شده در اطلاعیه عرضه
* در صورت انجام معامله، کارگزار صورت‌حساب خرید را جهت تسویه‌ی مشتری، تهیه و برای مشتری ارسال می‌نماید.
* درصورت انجام نشدن معامله کارگزار نامه‌ی عودت پیش‌پرداخت مشتری را به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ارسال می‌نماید.
بورس انرژی و نحوه معامله انواع آن در بازار بورس ایران
با توجه به این که ایران دارای منابع انرژی بسیاری از جمله نفت و گاز است و همچنین یکی از بزرگترین تولیدکننده‌ها در این حوزه محسوب می‌شود، لزوم ایجاد بازاری برای شفاف‌سازی قیمت‌ها و عرضه محصولات دیده می‌شد. بنابراین براساس قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی، شرکت بورس انرژی تاسیس شد.
ایده تاسیس شرکت بورس انرژی برای انجام معاملات نفت میان وزارتخانه‌های نفت و اقتصاد بود و در سال ۱۳۸۶، معاملات فرآورده‌های نفتی و پتروشیمی در بازار سرمایه آغاز شد. همچنین با توجه به وجود زیرساخت‌ها در صنعت برق کشور، لزوم راه‌اندازی بورس برق نیز احساس می‌شد. به این ترتیب، شورای عالی بورس و اوراق بهادار در سال ۱۳۹۰، اقدام به راه‌اندازی بورس نفت و برق کرد و سرانجام شرکت بورس انرژی در سال ۱۳۹۱ در اداره ثبت شرکت‌ها و موسسات غیر تجاری به ثبت رسید.
بورس انرژی نوعی از بورس کالا است که امکان انجام معاملات حامل‌های انرژی مانند نفت، گاز، برق و سایر حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر این کالاها را فراهم می‌کند. همانند سایر بورس‌ها، خریداران و فروشندگان در بورس انرژی به دادوستد می‌پردازند تا در فضایی رقابتی، قیمت‌های حامل‌های انرژی به تعادل برسد.
ماموریت سازمانی بورس انرژی، ایجاد بازاری شفاف، کارآمد، با نقدشوندگی و رقابت‌پذیری بالا و رفع انحصار و کشف قیمت حامل‌های انرژی است. از اهداف مهم بورس انرژی نیز می‌توان به طراحی ابزارها و محصولات جدید در بازار، ارزشآفرینی و تامین منافع سهامداران، تحکیم و ارتقای جایگاه و کارکردهای بورس انرژی برای ذی‌نفعان و به کارگیری رویه‌های موثر برای سلامت بازار اشاره کرد.
بورس انرژی چیست؟
بورس انرژی به عنوان یک بورس کالایی است که امکان انجام معاملات حامل‌های انرژی و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد. حامل های انرژی شامل نفت، گاز، برق و مزایای بورس انرژی ایران سایر حامل های انرژی است. بورس انرژی ایران در اسفند ماه سال ۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا، کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شد.
بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور برای عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفت.
انواع بازار در بورس انرژی
بورس حامل‌های انرژی شامل سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی است که هر یک از آنها، چند تابلو را شامل می‌شود. این نوع دسته‌بندی بر اساس نوع معامله، ساعت‌های معاملاتی و کالاها انجام می‌گیرد.
بازار فیزیکی
در بازار فیزیکی، در واقع خود کالاهای قرار گرفته در لیست پذیرفته شده‌های بورس خرید و فروش می‌شوند. نحوه معامله هر یک از کالاها در بازار فیزیکی بورس انرژی با یکدیگر متفاوت است. با وجود اینکه آشنایی با جزئیات نحوه معامله هر یک از حامل‌های انرژی برای اشخاص حقیقی الزامی نیست، اما شما می‌توانید از طریق آموزش بورس انرژی با آنها آشنا شوید.
در این میان، تمامی معاملات به واسطه کارگزاری‌ها انجام می‌شوند. بازار فیزیکی به‌طورکلی ۳ تابلو معاملاتی نفت و گاز، برق و سایرحامل‌های انرژی را شامل می‌شود.
دریافت موافقت پذیرش کالا در این بازار، معمولاً طی ۳۷ روز بعد از ارسال درخواست پذیرش، مدارک و مستندات به بورس انجام می‌پذیرد. در صورت کامل بودن مدارک ارسال شده و ثبت آنها در بورس، کالاها به دو دسته کالای اصلی و مشابه تقسیم می‌شوند. یک ماه پس از ثبت درخواست، کالاهای اصلی به هیئت پذیرش بورس و کالاهای مشابه به کمیته عرضه بورس انرژی ارسال می‌شوند. در صورت کامل بودن مدارک، تنها یک هفته پس از ارسال می‌توانید از موافقت یا عدم موافقت با درخواست پذیرش کالا اطلاع پیدا کنید.
بازار مشتقه
برخلاف بازار فیزیکی که خود کالا در آن مورد معامله قرار می‌گیرد، در بازار مشتقه بورس انرژی ایران اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای ذکر شده خرید و فروش می‌شوند. این معاملات معمولاً با استفاده از ابزارهای مالی و قراردادهای ویژه‌ای مانند «قرارداد سلف موازی»، «قرارداد آتی» و «قرارداد اختیار معامله» انجام می‌شوند. تمام این قراردادها و معاملات در بازارهای اینترنتی و به‌صورت کاملاً الکترونیکی انجام می‌پذیرند.
در قرارداد سلف موازی، دارایی پایه مشخص می‌شود. دارایی پایه در واقع نوعی ابزار مالی مانند سهام و ارز است که به عنوان تعیین‌کننده ارزش ابزار مشتقه شناخته می‌شود. بر اساس قرارداد سلف موازی، بخش معینی از دارایی پایه به فروش می‌رسد. وجه قرارداد در هنگام معامله و بر اساس زمان‌بندی ذکر شده در مشخصات قرارداد پرداخت می‌شود. همچنین با پایان موعد سررسید، دارایی پایه تحویل داده می‌شود. این قرارداد طی دوره معاملاتی قابل فروش و معامله است.
قرارداد آتی در واقع توافقی میان خریدار و فروشنده‌ای است که بر اساس آن، کالاهایی مشخص در زمان معین و به قیمت فعلی معین و به دست خریدار می‌رسند. برای کاهش ریسک، عدم عملی کردن تعهد طرفین، مبلغی تحت عنوان وجه تضمین مشخص شده و با در نظر داشتن تغییر و نوسانات قیمت آتی آن کالاها، تعدیل می‌شود. وجه تضمین نزد اتاق پایاپای حفظ می‌شود و از طرفین معامله وکالت دارد تا وجه مذکور را با توجه به تغییرات قیمت در اختیار آنها قرار دهد. در پایان سررسید، تسویه کامل انجام می‌گیرد.
قرارداد اختیار معامله ممکن است به شکل اختیار خرید یا فروش باشد. طی این قرارداد، فروشنده تعهد می‌دهد که بخش معینی از دارایی پایه را در صورت درخواست خریدار معامله کند. فروشنده در مقابل مبلغی که از خریدار دریافت کرده است را به عنوان وجه تضمینی نزد کارگزار یا اتاق پایاپای قرار می‌دهد. طرفین معامله در ازای مبلغی مشخص و واگذاری اختیار یا تعهد خود به فرد دیگر، اجازه خروج از قرارداد را پیدا می‌کنند.
پذیرش اوراق بهادار مبتنی بر کالا یا همان قراردادهای ویژه بازار مشتقه به پیشنهاد بورس، توسط هیئت پذیرش تصویب می‌شود. دارایی پایه از میان کالاهای قرار گرفته در لیست پذیرفته شده‌های بورس حامل‌های انرژی یا ازجمله کالاهایی با بازار نقدی مطلوب برگزیده می‌شود. همچنین بسته به تشخیص هیئت پذیرش، این دارایی پایه باید امکان تحویل فیزیکی داشته باشد، محدودیت قانونی مؤثری شامل نقل و انتقال آن نشود و یک مرجع قیمتی روزانه قابل اتکا برای بازار نقدی آن وجود داشته باشد.
بازار فرعی
این بازار مربوط به معاملات کالاهای تک محموله‌ای است که هر نوبت عرضه آنها نیازمند ارسال درخواست جداگانه و اخذ موافقت کمیته عرضه خواهد بود. این درخواست ابتدا به واسطه مشاور پذیرش به بورس ارسال شده و در صورت کامل بودن مدارک، به کمیته عرضه منتقل می‌شود.
مزایای معامله و پذیرفته شدن در بورس انرژی ایران چیست؟
معافیت مالیاتی:مطابق قانون توسعه ابزارهای مالی جدید ۱۰ درصد مالیات بر درآمد بدست آمده از فروش کالاهای فهرست و فروخته شده در بازارهای کالا، معاف از مالیات هستند.
مصونیت در برابر تشریفات مناقصه‌ها و مزایده‌ها: مطابق قانون توسعه ابزارهای مالی جدید و بند‌های قوانین بودجه سالانه، خرید و فروش کالاهای پذیرش‌شده در بورس‌های کالا و معامله‌شده برپایه قوانین و مقررات این بازار‌ها، نیازی به برگزاری مناقصه‌ها، مزایده‌ها و دیگر انواع تشریفات مشابه از طریق وزارت‌خانه‌ها، دولت و سازمان‌های عمومی و اجرایی ندارد.
بازاریابی:
مزیت بازاریابی و عرضه در رینگ‌های داخلی و بین‌المللی از طریق شبکه‌ای متشکل از کارگزاری‌ها و پلتفرم‌های معاملاتی در این بورس فراهم شده است.
تامین مالی:
تامین مالی و مدیریت ریسک عرضه‌کنندگان و خریداران با بکارگیری ابزارهای مالی.
چه کالاهایی در بورس انرژی ایران عرضه می‌شوند؟
– از جمله کالاهای ارائه شده IRENEX می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
– زغال‌سنگ و مشتقات آن
– فرآورده‌های ویژه نفت
– نفت خام و گاز طبیعی
– سایر فرآورده‌های نفتی
– فرآورده‌های اصلی نفتی
– برق و انرژیهای پاک
نحوه انجام معاملات در بورس انرژی
آموزش بورس انرژی از جمله الزامات معامله در این بازار به شمار می‌آید؛ زیرا فرآیند معامله در دو بازار برق و فیزیکی متفاوت است. برای درک بهتر این مفهوم، لازم است بدانید که معامله در بازار برق تنها در صورت شارژ شدن توزیع برق و عرضه نیروگاه‌ها به شکل حراج چند قیمتی انجام می‌گیرد و امکان معامله تنها در ساعت‌های مشخصی از روز وجود دارد. برخلاف بازار برق، خرید و فروش در بازار فیزیکی در هر ساعتی از روز امکان‌پذیر است و شرایط معامله در هرروز، در شرح عرضه، مختص به همان روز اعلام می‌شود. فرآیند این معاملات بسته به نوع بازار به شکل زیر است:
فرآیند معامله در بازار فیزیکی بورس حامل‌های انرژی
همان‌طور که بیان شد، معاملات در بازار فیزیکی در زمان مشخصی انجام نشده و شرایط معامله در همان روز عرضه مشخص می‌شود. طی این فرآیند، ابتدا نیاز است ۱۰ درصد ارزش معامله تا پیش از انجام معامله برای خریدار به حساب سپرده‌گذاری با کد شناسه کارگزاری واریز شود. شرکت سپرده‌گذاری مرکزی بعد از کسر هزینه‌ها، وجه کالای مورد معامله را به عرضه‌کننده پرداخت می‌کند. در این میان، پرداخت باقی مانده وجه معامله همراه با مبلغ مالیات بر ارزش افزوده به منظور تسویه انجام گرفته است. تحویل کالای حامل انرژی توسط توزیع‌کننده به خریدار در زمان از پیش تعیین‌شده به عنوان آخرین مرحله معامله موردنظر انجام می‌گیرد.
فرآیند معامله در بازار برق بورس حامل‌های انرژی
قوانین بورس انرژی در بازار برق و فرآیند معامله کالاها در آن متفاوت با بازار فیزیکی است. خریداران تنها در ساعت‌های محدودی از روز می‌توانند به سیستم معاملاتی دسترسی پیداکرده و سفارش خود را ثبت و تصحیح کنند. این معاملات به صورت روزانه و در صورت شارژ توزیع برق نیروگاه‌ها و به‌صورت حراج چند قیمتی انجام می‌شوند. از ساعت ۹:۳۰ تا ۱۰:۰۰ صبح هر روز می‌توانید فرم خرید خود را تکمیل کرده و برای فروشنده ارسال کنید. ارسال و ثبت سفارش شما در سیستم معاملات توسط کارگزار رسمی شما انجام می‌گیرد. در مرحله بعدی، بین ساعت‌های ۱۰:۰۰ تا ۱۲:۰۰ همان روز می‌توانید اصلاحات قیمتی و حجمی را در سفارش خود اعمال کنید.
پوشش‌دهی ریسک:
پوشش دادن ریسک خرید برای بازه‌های متنوع زمانی.
هزینه معاملاتی کمتر:
کاهش دادن هزینه معاملاتی برای مشتریان در مقایسه با معاملاتی که در IRENEX انجام نمی‌شوند (شامل هزینه‌های عقد قرارداد، بازاریابی و موارد مشابه).
کاهش ریسک معاملاتی:
کاهش دادن ریسک‌های معاملاتی مانند ناکامی در عملی کردن وظایف توسط پیمانکاران و موارد مشابه
قرارداد استاندارد:
وجود قرارداد‌هایی استاندارد و متعارف که ضمانت‌کننده استاندارد و کیفیت کالاهای معامله‌شده در بورس هستند.
چهارچوب منظم:
دارا بودن چهارچوب فراگیر منظم جهت پذیرفته‌شدن، معامله، ثبت، سپرده‌گذاری و تسویه حساب، پرداخت و تحویل کالاها و اوراق دارایی بر پایه کالاها.
کلام آخر
در این مقاله تلاش کردیم به طور خلاصه درباره بورس انرژی و نحوه فعالیت در آن توضیحاتی ارائه کنیم. بورس انرژی ایران با هدف سامان‌دهی به بازار حامل‌های انرژی آغاز به کار کرده است و تا کنون توانسته است بازاری رقابتی و شفاف در این زمینه ایجاد کند. فعالیت در بازار بورس انرژی برای اشخاص حقوقی است که برای فعالیت‌های تجاری خود به حامل‌های انرژی نیاز دارند؛ بنابراین می‌توان گفت که اشخاص حقیقی مجاز به فعالیت در این بازار نیستند. اما با توجه به این که ایران کشوری سرشار از منابع طبیعی است و نقش حامل‌های انرژی در کشور بسیار پررنگ است، آشنایی با بازار حامل‌های انرژی و بورس انرژی خالی از لطف نیست.
جایگاه بورس انرژی در اقتصاد ۱۴۰۰
از طرف دیگر با در نظر گرفتن رویکرد مطرح در سند چشم انداز ۱۴۰۴ و همچنین بازنگری سند فوق برای ۱۴۲۰ به منظور ارتقا و توسعه جایگاه جمهوری اسلامی ایران به کشور اول منطقه از نظر اقتصادی، سیاسی، علمی و غیره، الزام بر ایجاد بازاری متشکل برای کشف قیمت و انجام معاملات نفت و نیز مواد هیدروکربوری به عنوان کالاهای استراتژیک یا در پاره‌ای از موارد فوق استراتژیک در منطقه بسیار بیشتر از گذشته احساس می‌شود و در واقع همین موضوع منجر به طرح قیمت‌گذاری نفت در داخل کشورمان شد.
البته اختلاف نظرهای بسیاری در این زمینه به‌وجود آمد اما از آنجا که یکی از شفاف‌ترین و بهترین مکانیسم‌های قیمت‌گذاری محصولات حوزه انرژی، عرضه آنها در بازار معاملات بورس بود، لذا بورس انرژی، به صورت یک شرکت مستقل (سهامی عام) و بر طبق قانون بازار اوراق بهادار کشور تاسیس شد و در نهایت در تیرماه ۱۳۹۱ در اداره کل ثبت شرکت‌ها به ثبت رسید. زمینه فعالیت‌های عملیاتی و اجرایی بورس انرژی در حیطه انجام معاملات نقدی، قرارداد سلف موازی استاندارد، قراردادهای آتی و اختیار معامله و به جهت برطرف کردن نیازهایی نظیر خرید و فروش منابع انرژی، تامین منابع مالی تولیدکنندگان، تامین منابع انرژی برای مصرفکنندگان و توزیع‌کنندگان به فعالیت خود ادامه داد.
لازم به توضیح است که در ابتدای دهه ۱۳۸۰ ایده تاسیس بازار بورس به منظور انجام معاملات نفت طی یک فرآیند مشترک در بین وزارتخانه‌های نفت و اقتصاد در جزیره کیش شکل گرفت و در فاز اول برای محقق شدن این ایده در سال ۱۳۸۶ مبادلات فرآورده های نفت و پتروشیمی در تمام ابعاد حرفه‌ای بازار سرمایه شروع شد. در این باره و با توجه به زیرساخت‌های فراهم‌شده علاوه بر بورس نفت، نیاز به فعال شدن بورس نیرو (برق) نیز احساس شد؛ ولی به دلایل نامعلومی شکل نگرفت.
آنچه به عنوان ماموریت سازمانی و اهداف روشن برای بورس انرژی پیش‌بینی شده بود، به صورت ناقص در بورس نفت به مرحله اجرا درآمد، ولی به دلیل شناخت نداشتن کارگزاران و نیز اداره کنندگان متوقف و از صحنه اقتصادی خارج شد.
طی بیش از دو دهه از فعالیت بورس انرژی باید گفت که اهداف حاکم بر آن نظیر :
- تبیین ، تحکیم و ارتقای جایگاه به همراه کارکردهای بازار بورس انرژی برای ذی‌نفعان
- به‌کارگیری راهکارهای موثر برای حفظ سلامت بازار و همچنین صیانت از حقوق ذی‌نفعان
- طراحی ابزارها و محصولات نوین با در نظر گرفتن نیازهای ذی‌نفعان و موقعیت‌های محیطی
- تجهیز بهینه منابع فیزیکی به همراه توسعه مستمر سرمایه‌های انسانی
- ارزشآفرینی و همچنین تامین منابع موجود سهامداران
- همکاری و تعامل تاثیرگذار با نهادهای فعال در بازارهای مالی
به‌خوبی می‌دانیم که اهداف فوق یکی از پارامترهای مدیریتی در کسب موفقیت بورس انرژی است؛ ولی متاسفانه بورس انرژی که می‌توانست از سه نوع بازار عمده فیزیکی، مشتقه و فرعی برخوردار باشد، نتوانست قابلیت‌های خود را در سه زمینه برق، نفت، گاز و همچنین سایر حامل‌های انرژی و بازار مشتقه آن به کارگیرد. به‌ویژه قراردادهای سلف موازی استاندارد، و قراردادهای آتی و نیز قرارداد اختیار معامله مغفول ماندند. در دنیای توسعه‌یافته بورس انرژی در برگیرنده بازارهای انرژی، خدمات جانبی و انتقال است که متاسفانه در ایران نتوانست به این رسالت خود بپردازد. با توجه به رسالت اصلی بورس انرژی و نیز شرایط پیش‌آمده در سال ۱۳۹۹ که منجر به سقوط بی‌سابقه ارزش سهام بورس شد، فرآیند ثبت‌نام و حضور فعال در بورس انرژی نیز تحت تاثیر قرار گرفته به‌شدت کاهش یافت. یکی از چالش مزایای بورس انرژی ایران های جدی در مسیر تداوم فعالیت بورس انرژی نبود تناسب در فرایندهای اجرایی بود؛ به طور مثال به رغم آنکه فرآیند اجرایی و عملیاتی در بورس انرژی کاملا روان و ساده در نظر گرفته شده است، به دلیل احراز نشدن هویت مشتری، تاخیر در ارسال کد معاملاتی اتفاقی معمول بود و با این نوع ناهماهنگی‌ها بورس انرژی از فعالیت اصلی خود دور و در فاز اول به تعطیلی کشاند. اما در مرحله دوم که بدان اشاره شد و پس از فعال شدن بورس کشور در اوایل سال ۱۳۹۰ ، کارگزاری‌های بورس موفق شدند تا با ثبت‌نام و اخذ کدبورسی مجوز فعالیت دریافت کرده و اقدامات لازم را برای انجام سفارشات به انجام برسانند.
بورس انرژی می‌تواند در دوره ثبات اقتصادی که امید می‌رود به‌زودی و با انجام مذاکرات ایران با گروه برجام محقق شود به بازیگری جدی و تاثیر گذار تبدیل شود و شاهد باشیم که دوباره ثبت‌نام در بورس انرژی با اخذ کد معاملاتی آغاز و زمینه‌های انجام معاملات فراهم شود. توجه داشته باشیم که یکی از مزایای بورس موعد بازگشایی و سررسید قراردادهاست که می‌تواند به صورت روزانه، هفتگی، ماهانه، فصلی و حتی سالیانه باشد. همان‌طوری‌که بیان شد، بورس انرژی برای برطرف کردن نیازهایی نظیر خرید و فروش منابع انرژی، تامین منابع مالی برای تولیدکنندگان و همچنین تامین منابع از ابتدای سال اقدام کرده است تا در پایان سال تسویه کنند. از آنجاکه یکی از شفاف‌ترین و بهترین مکانیسم‌های قیمت‌گذاری محصولات، عرضه آنها در بازار معاملات بورس انرژی است، لازم است با شناخت و آگاهی بیشتر نسبت به این مهم اقدام و زمینه‌های اعتماد در جامعه فراهم‌سازی شود. به هر صورت، توجه به این بورس و افزایش حجم صادرات فرآورده‌ها در بازار فیزیکی بورس انرژی موجب خواهد شد تا رونق جدیدی در این بازار شکل‌گیرد تا پس از ورود نفت خام به بورس انرژی شاهد رشد و شکوفایی آن باشیم. بورس انرژی یک سال دشوار و پرتلاطم را سپری کرد و اگر چه بیش از ۱۲۰ هزارمیلیارد تومان از انواع حامل‌های انرژی در بازار فیزیکی این بورس مورد داد و ستد قرار گرفت ولی رونق محسوسی برای معاملات صادرات فرآورده‌های مخصوصا بنزین به عنوان یکی از محرک‌های اصلی رشد حجم و ارزش معاملات در این بازار نبود. در حالی که بورس انرژی می‌تواند به عنوان شاهراه صادراتی بنزین و فرآورده‌های هیدروکربوری باشد. حمایت تمامی شرکت‌ها در بخش‌های عمومی، دولتی و خصوصی از بورس انرژی را می‌توان اعتماد به این بورس معاملاتی به عنوان مهمترین دلیل رونق در بورس انرژی قلمداد کرد. در وضع کنونی و با توجه به باز شدن فضای تحریم‌ها می‌توان گفت در سال ۱۴۰۰ پتانسیل‌های بسیاری برای رونق مضاعف بورس انرژی وجود دارد.
توسعه و گسترش فرآورده‌های نفتی نظیر عرضه میعانات گازی و نفت کوره این ظرفیت را دارد که از هم اکنون به عنوان یکی از توانمندی‌های بالقوه برای توسعه بورس انرژی باشد. برحسب گزارش بورس انرژی، در سال جاری این نهاد در صدد است تا انجام معاملات قراردادهای آتی بر روی فرآورده های نفتی را اجرایی کند، اما این موضوع که اولین قرارداد بر روی چه فرآورده‌ای تعریف شود نیاز به بررسی از سوی بورس و موافقت تولیدکنندگان دارد. آغاز معاملات قراردادهای اختیار معامله موضوع بعدی است که در بورس انرژی پیگیری می‌شود و امیدواریم که در سال آینده شاهد آغاز معاملات این قراردادها نیز باشیم. همچنین علاوه بر موضوع نفت و فرآورده‌های هیدروکربوری، برق نیز در سال آینده در بورس انرژی عرضه خواهد شد. بر اساس مصوبه جدید هیئت محترم وزیران در خصوص انجام معاملات مصرفکنندگان بالای ۵مگاوات از طریق بورس انرژی ایران برنامه تصویب و ابلاغ شده است. این مصوبه فرصتی برای نیروگاه‌های دولتی و خصوصی برق کشور به شمار می‌رود.
به‌خوبی آگاهیم که بهای برق سال هاست که در کشور تا حدودی ثابت نگه داشته شده؛ این در حالی است که بخش قابل توجهی از برق مصرفی در کشور توسط نیروگاه‌های بخش خصوصی تولید و تامین می‌شود. در این زمینه باید گفت که طبق ماده ۱۸ قانون توسعه ابزارها، هر کالای پذیرفته‌شده در بورس از شمول قیمت‌گذاری دستوری خارج می‌شود و باید بهای آن با سازوکار بازار تعیین شود؛ اما به این بند قانونی در خصوص کالای برق عمل نشده است. لازم به یادآوری است که در این وضع دیگر حذف بورس انرژی حتی با تغییر شرایط نیز شدنی نیست و وزارتخانه‌های نفت و نیرو با جدیت توسعه معاملات در بورس انرژی را پیگیری می کنند.
در خاتمه ذکر این مطلب ضروری است که امروز در دنیا، معاملات کاغذی نقش اصلی را در تعیین قیمت‌های جهانی دارد. به عنوان مثال معاملات کاغذی نفت و فرآورده‌های آن در بورس شانگهای که یکی از پرگردش‌ترین معاملات دنیاست، بر قیمت‌های جهانی اثرگذار می‌شود. امیدواریم که سال آینده شاهد توسعه و گسترش بورس به‌عنوان بهترین ابزار تامین مالی باشیم.
منظور از بورس انرژی چیست؟
بورس انرژی با هدف ایجاد بازار شفاف و کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا و همچنین کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شده است.
با توجه به اینکه طی چند روز گذشته بین سهام داران بحث بر سر این بود که مفهوم و کار کرد بورس انرژی چیست؟، گزارشی را در این رابطه تهیه کرده ایم.
اخبار اقتصادی- بورس انرژی در اسفند سال ۹۱ با هدف ایجاد بازاری شفاف و کارآمد با نقد شوندگی و رقابت پذیری بالا و همچنین کشف قیمت منصفانه و انحصار زدایی در بازار معاملات بخش انرژی تشکیل شده است.
بورس انرژی یک بورس کالایی محسوب می‌شود که انجام معاملات حامل‌های انرژی شامل نفت ، گاز و برق در آن امکان پذیر است.
بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور برای عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی تشکیل شده است.
لازم به ذکر است که بورس انرژی دارای دو بازار فعال فیزیکی و مشتقه است و تفاوت مهم این دو بازار این است که در بازار فیزیکی کالاها مورد معامله قرار می‌گیرند، ولی در بازار مشتقه اوراق مبتنی بر کالا داد و ستد می‌شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد اشخاص حقوقی ایرانی که پروانه بهره برداری مرتبط دارند مجاز به خرید از بازار فیزیکی داخلی (به جز برق) هستند و لازم است این افراد کد معاملاتی در حوزه بورس انرژی دریافت کنند.
معافیت مالیاتی:
بر اساس ماده ۶ قانون توسعه ابزارهای نوین مالی، ۱۰ درصد از مالیات بر درآمد حاصل از فروش کالاهایی که در بورس‌های کالایی پذیرفته شده و به فروش می‌رسد از بخشودگی مالیاتی برخوردارند.
معافیت از تشریفات مزایده و مناقصه: بر اساس ماده ۱۷ قانون توسعه ابزارهای مالیاتی جدید و بند‌های قوانین بودجه سنواتی خرید و فروش کالاهای پذیرفته شده در بورس‌های کالایی که با رعایت مقررات حاکم بر این بورس‌ها مورد داد ستد قرار می‌گیرند توسط وزارت‌خانه‌ها و دستگاههای دولتی و عمومی و اجرایی نیاز به برگزاری مناقصه یا مزایده و تشریفات مربوط به آنها ندارد.
مزایای پذیرش و معامله در بورس انرژی ایران
امکان بازاریابی و عرضه محصولات در رینگ داخلی و بینالملل از طریق شبکه کارگزاران عضو و سامانههای معاملاتی بورس انرژی
امکان تأمین کالاهای مورد نیاز از طریق ساز و کار شفاف و منصفانه بورس انرژی
امکان تأمین مالی و پوشش ریسک عرضه‌کنندگان از طریق ابزارهای مالی موجود در بورس انرژی
امکان پوشش ریسک و تأمین کالاهای مورد نیاز مصرفکنندگان برای دورههای زمانی مختلف
کاهش هزینه‌های معاملاتی برای مشتریان در مقایسه با معامله در خارج از بورس (شامل هزینه‌های عقد قرارداد، بازاریابی و . )
کاهش ریسک‌های معاملاتی از جمله ریسک عدم ایفای تعهدات طرفین و .
وجود قراردادهای استاندارد و مشخص همچنین تضمین استاندارد بودن و کیفیت کالاهای مورد معامله در بورس
برخورداری از چارچوب مقرراتی جامع در حوزه پذیرش، معاملات، ثبت و سپرده‌گذاری و تسویه پایاپای کالاها و اوراق بهادار مبتنی بر کالا
منابع بورس انرژی ایران
سامانه معاملاتی تمام الکترونیکی ویژه معاملات بازار فیزیکی و مشتقه
سامانه تمام الکترونیکی ثبت و سپرده گذاری و تسویه و پایاپای معاملات
بیش از ۴۰ شرکت کارگزاری دارای مجوز فعالیت در بورس انرژی که اغلب آنها دارای رتبه الف و ب میباشند.
پذیرش بیش از ۱۰۰ کالا-عرضه‌کننده و قرارداد شامل کالاهای بیش از ۲۰ پالایشگاه نفت و گاز، بیش از ۲۰ نیروگاه تولید برق، بیش از ۱۰ مجتمع پتروشیمی و چندین شرکت کک سازی و پالایش قطران
آیا مشتریان حقیقی هم می توانند از بورس انرژی خرید کنند؟
مشتریان حقیقی در بازار فیزیکی امکان خرید ندارند و فقط در بازار مشتقه می توانند نسبت به خرید اوراق سلف موازی استاندارد اقدام کنند.
آیا خرید مزایای بورس انرژی ایران از کالاهای بورس انرژی سهمیه ای است؟
در حال حاضر در بازار فیزیکی فقط محصول متانول برای خرید دارای سهمیه است.
تسویه در بازار فیزیکی بورس انرژی به چه ترتیبی است؟
در معاملات بورس انرژی ۱۰ یا ۲۰ درصد قیمت معامله به صورت پیش پرداخت از مشتری دریافت می شود. مابقی آن برای کالاهای داخلی ۳ روز کاری و برای کالاهای بازار بین الملل ۵ روز کاری دریافت می شود.
آیا عرضه ها در بازار فیزیکی بورس انرژی ترتیب خاصی دارد؟
خیر، در بورس انرژی هیچ نظم یا ترتیبی برای عرضه ها وجود ندارد.در واقع شرکت بورس انرژی ایران، کار پذیرش و نظارت بر معاملات انرژی و اوراق بهادار مربوطه را انجام داده و تلاش می کند تا شفافیت اطلاعات و دسترسی عادلانه سهامداران حقیقی و حقوقی به معاملات به صورت منصفانه و آنلاین، در دسترس باشد.
دیدگاه شما